Świat bez USA to katastrofa dla Chin, Niemiec i Rosji?

Rosjanie, Niemcy, a także zapewne Chińczycy zatęsknią jeszcze za hegemonią Stanów Zjednoczonych. Za jednobiegunowym światem, do którego rozpadu sami się przyczyniają. Gdyby władze z USA jutro ogłosiły powrót do doktryny Monroe’a, wycofały swoje wojska i floty do Ameryki Północnej, a także wyrzekły się wszelkiego zaangażowania i zobowiązań – wszyscy mielibyśmy olbrzymi problem. Tam, gdzie dziś widoczne są tylko okazje, w dniu jutrzejszym pojawiłyby się również wyzwania i zagrożenia. Z którymi trudno byłoby sobie poradzić bez największej gospodarki świata (przeliczając na USD), najsilniejszej floty, największego dystrybutora demokratycznych wartości, a także ogólnoświatowego gwaranta bezpieczeństwa. Globalna scena międzynarodowa nie jest jeszcze gotowa, by przejąć wszystkie, pełnione przez Stany Zjednoczone role i wypełnić lukę po hegemonie.

I takim, być może kontrowersyjnym dla niektórych, wstępem zapraszam do dalszej części tekstu 🙂

Ład jednobiegunowy – najbezpieczniejsza wersja świata

Nieco teorii. Konflikty zbrojne występują tam, gdzie mamy do czynienia z co najmniej dwoma podmiotami dysponującymi siłą militarną, których interesy są rozbieżne. Rozbudowując to twierdzenie dalej, im więcej występuje podmiotów o rozbieżnych interesach, tym większe jest ryzyko wystąpienia konfliktu zbrojnego. Te banalne tezy, musiały wybrzmieć na samym początku, ponieważ ich znaczenie jest decydujące, jeśli chodzi o wyciąganie dalszych wniosków.

Odnosząc się do geopolityki i polityki międzynarodowej. W świecie jednobiegunowym, występuje wprawdzie wiele podmiotów, ale żaden z nich nie posiada zdolności do zakwestionowania pozycji hegemona lub też akceptuje dominację jednego z graczy i podporządkowuje się jego woli. Taki stan rzeczy sprawia, iż konflikty zbrojne o skali globalnej zwyczajnie nie występują. Natomiast często, inspiratorem lokalnych konfliktów, jest sam hegemon. Który zawsze stara się wzmocnić swoją pozycję, lub zwyczajnie wykorzystać przewagi, jakimi dysponuje, do przeforsowania własnej woli.

Niewątpliwym jest, iż świat jednobiegunowy (w którym nikt nie chce kwestionować pozycji oraz działań hegemona) jest, w skali globalnej, mniej narażony na konflikty zbrojne o szerokim zasięgu niż świat dwubiegunowy. Czyli taki, z jakim mieliśmy do czynienia w latach 1945-1989. Wówczas dwie, przeciwne sobie siły, dążyły do uzyskania przewagi, tocząc zmagania na wielu płaszczyznach w różnych zakątkach świata. Brak wybuchu wojny globalnej zawdzięczamy przy tym, w dużej mierze, potędze broni atomowej. Oraz groźbie wzajemnego unicestwienia obu konkurencyjnych stron. Ważnym aspektem była tutaj możliwość bezpośredniego uderzenia (np. za pomocą rakiety z głowicą nuklearną) na terytorium przeciwnika.

Niemniej, zarówno od świata jednobiegunowego, jak i od dwubiegunowego, jeszcze bardziej narażonym na konflikty zbrojne o szerokim zasięgu (lub mnogość konfliktów lokalnych, toczonych równolegle), jest świat wielobiegunowy. Z tak ułożonym ładem mieliśmy do czynienia przez większą część znanej nam historii ludzkości. Historii, o której mówi się, że jest de facto historią wojen. Wszystkie największe wojny europejskie wybuchły w okresie rywalizujących mocarstw. Z humanistycznego punktu widzenia, skutki wielobiegunowości można uznać za katastrofę dla ludzkości.

W świecie wielobiegunowym, każde z mocarstw, rywalizując z pozostałymi, prowadzi ekspansję we wszelkich możliwych kierunkach. Część tej ekspansji wynika zwyczajnie z umów dwu lub wielostronnych pomiędzy mocarstwami. Narody słabsze tracą niepodległość w imię prawa silniejszego. Historycznie, ekspansja mocarstw przeważnie zaczynała się kosztem tych najsłabszych. Do konfliktu pomiędzy najsilniejszymi dochodziło natomiast wówczas, gdy niemal cały tort został już wcześniej podzielony i dalszy wzrost potęgi mógł odbyć się jedynie kosztem innego mocarstwa. W świecie wielobiegunowym nie ma miejsca dla takich wartości jak prawo do samostanowienia narodu. My, Polacy, przekonywaliśmy się o tym wielokrotnie.

Świat wg hegemonii USA

Obiektywnie, mając na uwadze wcześniejszy kontekst. Jednobiegunową strukturę ładu światowego (z przewodnictwem USA), z jaką mamy do czynienia począwszy od 1989 roku, należy uznać za najwspanialsze osiągnięcie dyplomatyczne w znanej nam historii ludzkości. Niezależnie od tego, jak ocenimy same Stany Zjednoczone oraz ich postawę. Świat jednobiegunowy może powstać bowiem tylko i wyłącznie na dwa sposoby. Poprzez podbój globu (w wyniku którego tylko jedno państwo zachowuje podmiotowość) lub poprzez stworzenie architektury opartej o dobrowolną akceptację pozostałych graczy na arenie międzynarodowej, w zakresie dominacji jednego z nich. Nigdy w historii ludzkości, żadna cywilizacja nie dokonała podboju całego świata. Natomiast tylko jedno państwo, potrafiło zbudować jednobiegunowy model na arenie międzynarodowej przy większej lub mniejszej akceptacji reszty globu. I nie prowadziło przy tym żadnych terytorialnych podbojów (choć uczestniczyło w wojnach lub samo je wywoływało). Takie osiągnięcie należy docenić.

Stany Zjednoczone, jako hegemon, są jednym z najłagodniejszych dominantów, z jakimi moglibyśmy mieć do czynienia. Jest to państwo demokratyczne, ze społeczeństwem, w którym wartości tj. wolność, konstytucja i moralność działania państwa są bardzo mocno zakorzenione. Oczywiście nie oznacza to, iż władze z Waszyngtonu kierują się w polityce międzynarodowej zasadami sprawiedliwości i moralności. Wręcz przeciwnie. Jak każde inne, kierują się raczej interesem, zarządzanego przez siebie, państwa. Jednak demokratyczny kaftan bezpieczeństwa ogranicza ambicje i zapędy władz. Nawet, jeśli interes USA wymaga rozpoczęcia wojny, to władze muszą przekonać własne społeczeństwo, iż konflikt taki jest moralnie uzasadniony. Warto przypomnieć, że Amerykanie nie przegrali w Wietnamie (lata 1955-1975) z uwagi na względy militarne. Waszyngton wycofał wojska z Półwyspu Indochińskiego z pobudek politycznych. Głównie w wyniku wewnętrznej, anty-wojennej presji społecznej.

Trudno jest sobie wyobrazić, by USA wypowiedziało dzisiaj wojnę jakiemukolwiek państwu europejskiemu. Nawet decyzje o inwazjach w Azji, na Afganistan czy Irak, zostały wydane na skutek jednej z największych narodowych tragedii USA – ataków z 11 września 2001 roku. Bez tego wydarzenia, G.W. Bush nie uzyskałby poparcia do prowadzenia jakiejkolwiek wojny (zresztą konflikt z Irakiem był dodatkowo uzasadniany posiadaniem i używaniem przez Saddama Husseina broni chemicznej, co dot. również aspektu moralnego). Podobnie jak jego ojciec George H. W. Bush senior, który wydał decyzję o wojnie z Irakiem w oparciu o sfingowany skandal, związany z traktowaniem przez żołnierzy Saddama, pacjentów (dzieci) w kuwejckich szpitalach. Sam fakt zaatakowania Kuwejtu przez Irak, mógł okazać się dla amerykańskiego społeczeństwa, zbyt słabą przesłanką do zaangażowania się konflikt zbrojny w innej części świata. Warto też przypomnieć, że USA weszły do II Wojny Światowej dopiero na skutek japońskiego ataku na Pearl Harbour z 7 grudnia 1941 roku. Który był chyba najbardziej spektakularną militarną porażką USA. Pokazuje to, jak mocnych impulsów potrzebuje amerykańskie społeczeństwo, by poprzeć wojenne plany swoich decydentów.

W ustrojach demokratycznych, przedstawiciele elit, by zachować władzę, muszą liczyć się z nastrojami wyborców. Jednocześnie podjęcie każdego kontrowersyjnego działania, grozi utratą poparcia i przegraną w kolejnych wyborach. Stąd, elity państw o ustrojach demokratycznych, są znacznie mniej skłonne do podejmowania ofensywnych i postrzeganych jako agresywne, działań. O ile przy dyktaturze liczy się tylko efekt (póki dyktator wygrywa, póty nie musi obawiać się obalenia), o tyle w demokracji już samo działanie, a nawet tylko chęć podjęcia danego działania, mogą pozbawić decydentów szans na zachowanie pełnionych funkcji. Taki stan rzeczy wymusza niejako na władzach państw demokratycznych, wybieranie mniej oczywistych i często niejawnych metod prowadzenie ekspansji. Żołnierzy zastępują propagandziści lub ekonomiści. Funkcję czołgów, pełnią łapówki lub instytucje finansowe. A przedstawiciele służb specjalnych noszą garnitury zamiast opasek à la Rambo. Z punktu widzenia “ofiar”, wciąż mamy do czynienia z moralnie naganną postawą (wykorzystywanie własnej pozycji do uzależniania i wyzyskiwania państw słabszych). Jednak historia dowiodła już niejednokrotnie tego, że ekspansja często przybiera jednak formę działań militarnych. I w takim przypadku, ofiary nie tylko mogą stracić część majątku i niezależności, ale i życie. Zresztą co tu dużo pisać. Przed 1989 rokiem doświadczaliśmy innej metody budowania zależności i nie było chyba wówczas żadnego uczciwego człowieka, który nie życzyłby Polsce znalezienia się po tej zachodniej stronie żelaznej kurtyny.

Tymczasem świat pod hegemonią USA, to blisko dwieście niepodległych państw globu. Sama Europa liczy sobie obecnie 46 państw, czyli ponad dwa razy więcej niż tuż przed I Wojną Światową. Współcześnie istnieje największa ilość suwerennych państw z jaką mieliśmy do czynienia na Ziemi, licząc od co najmniej końca XIX wieku (vide Zjednoczenie Niemiec i Włoch, z tego co udało mi się ustalić, z pewnością jest więcej państw niż było w 1901 roku). Pamiętać też należy o okresie kolonialnym, w czasie którego, liczba państw (na skutek podbojów) drastycznie zmalała. Natomiast czasy średniowiecza i starożytności, cechowały się powstawaniem (i upadaniem) olbrzymich imperiów w różnych częściach globu. Nie robiłem w tym kierunku badań (jeśli ktoś ma takie dane, proszę o komentarz lub ew. sprostowanie), więc nie jestem do końca pewny, ale możliwe, że współczesny świat jest najbardziej rozdrobionym w omawianym względzie w całej w znanej historii ludzkiej cywilizacji (pod kątem cech podmiotowości państwowej, a nie np. plemiennej). Zasada wprowadzona przez Woodrowa Wilsona dotycząca prawa do samostanowienia narodów, jest powszechnie akceptowalną regułą, która zdaje się być dzisiaj dla nas oczywista. A przecież nie zawsze tak było.

Z innej perspektywy, mnogość małych, słabych państw i państewek wzmacnia pozycję hegemona. I tu można upatrywać źródła zgody Stanów Zjednoczonych, na tak skonstruowany świat (co nie zmienia faktu, iż dzięki temu np. istnieje Polska). Jednak pamiętać również należy, że wewnątrz i w ramach Pax Americana powstało zjawisko nazwane Pax Europaea. USA akceptowało więc inicjatywę polegającą na stworzeniu bloku państw europejskich, który wzmacniałby pozycję każdego z jego uczestników. Blok ten jest uznawany współcześnie za pewnego rodzaju konkurenta dla USA (przynajmniej na płaszczyźnie gospodarczej).

Stany Zjednoczone skonstruowały architekturę, w której posiadają szereg lewarów na poszczególnych graczy. Głównie w płaszczyźnie gospodarczej, finansowo-bankowej oraz politycznej. Konstrukcja ta okazała się jednak na tyle liberalna i “łagodna”, że pozwalała na rozwój każdemu z jej uczestników. Niektórzy z nich, jak Republika Federalna Niemiec czy Chińska Republika Ludowa, mogły dzięki temu nabrać masy, pozwalającej przeciwstawiać się woli USA. Jest to najlepszym dowodem na to, że waszyngtoński hegemon, nie jest w gruncie rzeczy złą opcją, nawet dla swoich przeciwników.

Paradoks sytuacji

Obecnie zastanawiamy się, do czego doprowadzi wzrost potęgi Chin i wyraźna gra Pekinu, Berlina i Moskwy na osłabienie globlanej roli Waszyngtonu. Trudno jednak winić Chińczyków i Niemców za to, że w ramach istniejącego ładu postanowili wykorzystać jego warunki w celu zwiększenia własnych potęg polityczno-gospodarczych. Nie można również zarzucać elitom z Pekinu, że chcąc uzyskać niezależność od amerykańskiej floty, zdecydowały się na budowę własnej (co tylko zwiększa napięcie między stronami). Że w celu uniezależnienia się od świata morskiego, postawiły na projekt Nowego Jedwabnego Szlaku. Nie sposób również potępiać Amerykanów, którzy widząc to wszystko, starają się przeciwdziałać. Tak, by utrzymać pozycję hegemona, kontrolującego najważniejsze sfery finansowo-gospodarcze zglobalizowanego świata.

Rodzi się jednocześnie zasadnicze pytanie, czy Amerykanie nie popełnili błędu, tworząc tak liberalną infrastrukturę ładu światowego. Jednak trzeba sobie zdawać sprawę również z tego, że im bardziej hegemon stara się zdominować pozostałych, tym większy budzi to wśród nich opór. Tym samym, elity z Waszyngtonu musiały po 1989 roku znaleźć pewnego rodzaju złoty środek w celu zagwarantowania długofalowej stabilności systemu. I taką stabilność, rzeczywiście uzyskano. System okazał się tak bardzo korzystny dla jego uczestników, że mocarstwa które dążą do złamania amerykańskiej hegemonii, chcą jednocześnie utrzymać i wręcz obronić istniejący system (w postaci umów i układów międzynarodowych, swobody handlu etc.etc.).

Amerykanie dostrzegli, że ustalone przez nich warunki gry, prowadzą do osłabiania ich pozycji. Dlatego dziś obserwujemy zjawisko, w którym hegemon zaczyna łamać własne reguły. A jego konkurenci: Niemcy, Rosja i Chiny, robią wszystko by pozostało po staremu. Z tą różnicą, że zamiast jednego hegemona, światem zarządzałoby kilka mocarstw. Z dominującą rolą w Eurazji trzech stolic: Pekinu, Moskwy i Berlina.

W tym swoistym paradoksie, trzeba jednak zauważyć jedną rzecz. Nie jest możliwe zniesienie hegemonii, wprowadzenie wielobiegunowości, przy jednoczesnym zagwarantowaniu światu dotychczasowego bezpieczeństwa. Powstanie kilku równorzędnych bloków o niejednolitych interesach, wcześniej czy później, doprowadzi do wzrostu napięcia i konfrontacji. Nie było jeszcze w historii takiego koncertu mocarstw, który zadowoliłby wszystkich i nie zakończył się wojną między sygnatariuszami układu. Nie było jeszcze takiego wielobiegunowego świata, w którym wszyscy najmniejsi i najsłabsi otrzymaliby realną gwarancję suwerenności i niepodległości (realną – czyli gwarantowaną przez wszystkie mocarstwa, pamiętamy Traktat Wersalski, do którego nie zaproszono ZSRR, a który przestał być gwarantowany przez USA z chwilą odstąpienia od projektu Ligi Narodów). O ile w interesie hegemona, jest utrzymanie wielu, mniejszych, niezależnych państw (choćby w myśl zasady divide et impera), o tyle interes ten ustaje w przypadku gry wielu mocarstw. Które nie chcą dzielić świata (ponieważ i tak nim de facto zarządzają), a go konsolidować wokół własnych ośrodków władzy.

Interesy mocarstw

W kontekście interesów samych mocarstw. Niewątpliwie, dotychczasowy mechanizm systemu działał na ich korzyść. Wprawdzie nie mogły one prowadzić ekspansji terytorialnej (co ograniczał hegemon), to jednak w sposób bezpieczny, niczym nie zagrożony, rozwijały się gospodarczo i politycznie (np. poprzez tworzenie UE). Ten element bezpieczeństwa, w świecie wielobiegunowym, zanika. Wobec braku lidera, najwięksi gracze będą musieli sami rozstrzygać spory między sobą. Zdobywać przewagi (również na płaszczyźnie siły) i poprzez potencjał militarny, gwarantować sobie wymagalność zawartych traktatów. Naturalnym jest, że każde z mocarstw będzie dążyło do wzmocnienia swojej pozycji względem pozostałych. Gdy natomiast jedno z nich uzyska zbyt wielką przewagę, pozostałe będą musiały jakoś zareagować, by nie dopuścić do zrodzenia się nowej hegemonii.

Wielobiegunowość świata zweryfikuje wszystkie słabości każdego z graczy. Państwa przejmą pełną odpowiedzialność za siebie, co dla słabszych może skończyć się utratą suwerenności. Dla silniejszych z kolei, o ironio, znacznym osłabieniem ich pozycji względem innych mocarstw (choć w porównaniu do byłego hegemona, ich pozycja oczywiście wzrośnie).

Anty-chiński blok

Odnosząc się do konkretnych przykładów, Niemcy i Rosja najchętniej stworzyłyby Unię od Władywostoku po Lizbonę. Inicjatywa ta, jest blokowana głównie przez Stany Zjednoczone (i przez wspierane przez nich Trójmorze z Polską jako jego trzonem). Jednak wcale nie jest powiedziane, że przy wycofaniu się hegemona, ten eurazjatycki projekt by powstał. Również Chinom nie zależy na wzmacnianiu Moskwy, czym byłoby niewątpliwie jej strategiczne partnerstwo z Berlinem. Bezpieczna od zachodu Rosja, z sojuszniczymi Niemcami i Unią, mogłaby przerzucić niemal cały swój militarny potencjał na wschód. Kreml byłby wówczas zdolny, za pomocą siły (lub groźby jej użycia), odbudować swoją pozycję w Azji Centralnej (bogatej w gaz ziemny). Co byłoby potężnym ciosem w chińskie interesy. Przerzucenie rosyjskiego wojska na granicę rosyjsko-chińską również nie ucieszyłoby władz w Pekinie. By temu przeciwdziałać, Chińczycy musieliby zacząć grać przeciwko osi Berlin-Moskwa (być może nawet tą samą kartą co Amerykanie – czyli Polską i Trójmorzem). Pamiętać przy tym należy, że rynek niemiecki, jest jednym z najważniejszych, europejskich rynków eksportowych, ale i importowych dla Chin. Innymi słowy, Pekin stanąłby w bardzo niekomfortowej dla siebie pozycji. Z jednej strony Chińczykom zależy bowiem na europejskim rynku zbytu, z drugiej, ze względów bezpieczeństwa, nie mogliby dopuścić do powstania partnerstwa niemiecko-rosyjskiego (pytanie czy w ogóle mają siłę i zdolność zablokowania takiego partnerstwa – co jest wątpliwe). Obecność Amerykanów w Europie Środkowej i ich sprzeciw wobec powstania osi Berlin-Moskwa, pozwalają w tej chwili Pekinowi, na układanie się z ww. stolicami w pełnej zgodzie. Bez obaw, że powstanie eurazjatycka przeciwwaga dla Państwa Środka.

Jednocześnie, gdy Pax Americana ustanie, z pewnością do bloku anty-chińskiego dołączą Indie. Wówczas ich partnerstwo z Rosją stanie się zupełnie naturalne. Wskazać przy tym należy, że ewentualny układ indyjsko-rosyjski mógłby podzielić Azję Środkową pomiędzy oba mocarstwa. Rosjanie odzyskaliby wpływy i władzę w Kazachstanie, Turkmenistanie i Uzbekistanie. Z kolei Indie mogłyby ujarzmić Pakistan (a przynajmniej mogłyby próbować – co w kontekście posiadania broni jądrowej przez Islamabad, mogłoby być niezwykle trudne). W konsekwencji zagroziłoby to odcięciem Chińczyków nie tylko od surowców energetycznych z Bliskiego Wschodu i Azji Środkowej, ale i uniemożliwiłoby budowę Nowego Jedwabnego Szlaku do Europy (wolnego od nacisków konkurencyjnych mocarstw). Obecna chińska zależność od amerykańskiej floty (w sferze handlu), przemieniłaby się w zależność od Indii i Rosji. Sąsiednich i prawdziwych rywali Chińskiej Republiki Ludowej.

Usunięcie się hegemona mogłoby również oznaczać, iż Japonia wróciłaby na drogę mocarstwowości. Tokio w bardzo krótkim czasie mogłoby uzyskać broń jądrową. W efekcie, najbardziej rozwinięte i drogocenne dla gospodarki krajowej, wschodnie wybrzeże Chin byłoby zagrożone. Tym samym, jeśli Amerykanie zrezygnują z hegemonii i wycofają się zupełnie z polityki międzynarodowej, bezpieczeństwo Chin może na tym stracić. Pekin stanie w obliczu anty-chińskiego, europejsko-rosyjskiego bloku zaprzyjaźnionego z Indiami. Strefy buforowe Chin i ich wypływy zostaną najprawdopodobniej skrócone (o Azję Środkową). W obawie przed Państwem Środka, na zachodnim Pacyfiku może z kolei powstać koalicja wyspiarzy (Japonia, Australia, Indonezja, Filipiny). Koalicja, która również będzie szukała wsparcia w Indiach oraz Rosji.

Tym samym, Chińczycy mogą wpaść z deszczu pod rynnę. Liberalne reguły amerykańskiego hegemona, mogą zostać zastąpione przez berlińsko-moskiewski dyktat wsparty przez New Delhi i Tokio. Nie jest wcale powiedziane, że współczesna swoboda w handlu zostanie utrzymana. To z kolei uderzyłoby w gospodarkę Chin, która uzależniona jest jeszcze od eksportu na rynki zewnętrzne (głównie do USA i UE) oraz importu surowców energetycznych (gaz ziemny i ropa naftowa).

Azjatyckie zagrożenia dla Europy

Również Niemcy, a nawet cała Europa mogą znaleźć się w znacznie trudniejszej pozycji niż współczesna. O ile w tej chwili, to Amerykanie wzięli na siebie ciężar okiełznania chińskiego giganta, o tyle w przypadku ich obojętnej postawy, to na Niemcy spadłaby odpowiedzialność za odpieranie chińskiej ofensywny na płaszczyźnie:

1. gospodarczej (wrogie przejęcia firm, uzależnianie państw od kapitału chińskiego, wzmożony eksport i zalewanie rynków chińskimi produktami),

2. politycznej (pozyskiwanie wpływów w Grecji, Włoszech, na Węgrzech, a może i w Polsce oraz Rumunii),

3. technologicznej (kradzieże technologii, ale i przewaga chińskich technologii, która już jest widoczna),

4. informacyjnej,

5. wywiadowczej.

Czy Berlin jest na to gotowy i przede wszystkim, czy jest w stanie nawiązać na tych płaszczyznach równorzędną walkę z Pekinem? Niewątpliwie, by zrównoważyć chińskie przewagi, Niemcy i Unia Europejska musiałyby zastosować interwencyjną politykę w sprawach handlu i gospodarki. To nie USA, a Unia nakładałaby wówczas kolejne cła na produkty z Chin, po to, by niemieckie koncerny mogły wytrzymać konkurencję na europejskim rynku z chińskimi producentami. Gdyby nie było wojny celnej na linii USA – Chiny, to całkiem prawdopodobne, że doszłoby ostatecznie do zmagań na tej płaszczyźnie pomiędzy Unią, a Chinami. To z kolei również uderzałoby w niemiecką gospodarkę (która sporo eksportuje do Chin i póki co, jako jedyna w Europie, posiada dodatni bilans handlowy z Państwem Środka).

Kocioł bliskowschodni

Wskazać jednocześnie należy, że kontynentalna UE (bez Wielkiej Brytanii, ale i zapewne również z UK) jest zbyt słaba militarnie, by kontrolować szlaki morskie do Chin. Mało tego, Europa jest w tej chwili tak bezsilna, że nie jest zdolna do wzięcia udziału w grze na Bliskim Wschodzie. A to oznacza, że Europejczycy nie są wstanie zagwarantować tranzytu dla swoich towarów, przez Kanał Sueski.

Gdyby USA przestało angażować się na Bliskim Wschodzie, najprawdopodobniej region zostałby ustabilizowany bądź to poprzez blok orientujących się na Chiny, średniej wielkości państw (Turcja, Iran, a może nawet Egipt), bądź też w wyniku wojny i chaosu nastąpiłoby odwrócenie procesu defragmentacji tego regionu. Innymi słowy, mogłoby powstać islamskie imperium bliskowschodnie (tak jak dawniej: Imperium Osmańskie, Imperium Perskie itp.). W każdej z wyżej wskazanych opcji, stanowiłoby to olbrzymie zagrożenie dla interesów i bezpieczeństwa państw europejskich. Nawet, jeśli założyć przyjazną postawę Rosji względem Europy, to nasz kontynent musiałby się zmierzyć z zagrożeniem z Bliskiego Wschodu, a może nawet i Afryki Północnej. Bez silnej armii i floty, UE nie będzie zdolna kontrolować swojego najważniejszego przedpola. Zanim Paryż i Berlin wytworzą odpowiednią siłę, zagrożenie z Bliskiego Wschodu może stać się nie do zaduszenia w zarodku. A pamiętać należy, iż mocarstwa islamskie charakteryzowały się agresywną postawą wobec Europy (która stanowiła naturalny kierunek ekspansji). W tym kontekście pojawiłby się kolejny problem… Problem wielokulturowości społeczeństw europejskich, co w kontekście rywalizacji ideowo-religijnej stanowiłoby potężną słabość.

Obrona syberyjskich rubieży na dalekim wschodzie.

Nieograniczany przez Amerykanów wzrost chińskiej potęgi stanowiłby olbrzymie, bezpośrednie zagrożenie dla Federacji Rosyjskiej. Moskwa musiałaby przejąć rolę Waszyngtonu w budowaniu anty-chińskiej koalicji na Zachodnim Pacyfiku. Niezbędnym byłoby tu porozumienie na linii Moskwa-Tokio. Tylko jak wesprzeć “wyspiarzy” bez odpowiednio nowoczesnej i silnej floty? Gdyby Rosjanom nie udało się przekonać Japonii do współpracy, to możliwe, że przestraszone potęgą Chin władze z Tokio, przyłączyłyby się do Pekinu. Zarówno Chiny, jak i Japonia, posiadają roszczenia terytorialne względem Rosji. Taki sojusz byłby śmiertelnie niebezpieczny dla Kremla. Rosjanie zostaliby w regionie sami, w obliczu chińsko-japońskiej potęgi. Podkreślenia bowiem wymaga fakt, iż jedyny, potencjalny i liczący się rozgrywce , azjatycki sojusznik przeciwko Pekinowi – Indie, są tak naprawdę osłonięte od Państwa Środka przez Himalaje, góry Tybetu, dżungle i rzeki Półwyspu Indochińskiego. Ponadto Indie nie są zdolne do oddziaływania dalej, niż właśnie ten półwysep. To oznacza, że otwarte, łatwe do zajęcia syberyjskie pustkowia będą niezwykle wrażliwe. I trudne do obrony przed chińską ekspansją (jakiekolwiek by ona nie przybrała formy).

Rosyjskim problemem nie są wcale Amerykanie ani Europejczycy. USA nigdy nie miało ambicji atakowania Rosji. W Europie zaś nie ma dziś nikogo, kto byłby zdolny do podbicia Moskwy (lub choćby o tym myślał). Prawdziwym zagrożeniem dla Rosji, są Chiny. I o ile Pekin jest wrażliwy na potęgę US Navy i jej zdolność do zablokowania morskich szlaków handlowych oraz wymuszenia ewentualnych ceł czy sankcji nałożonych na Chiny, o tyle Chińczycy są praktycznie niewrażliwi na lądowy potencjał militarny Rosji. Zwłaszcza, iż nie ma on szans na pełne rozwinięcie na dalekowschodnich pustkowiach infrastrukturalnych i cywilizacyjnych.

Jedyną przewagą Rosji nad Chinami, mogłoby być przejęcie kontroli nad Azją Środkową oraz odcięcie Pekinu od gazu ziemnego i ropy naftowej (przy pomocy Indii). Jeśli Rosjanie by tego nie zrobili, nie mieliby absolutnie żadnych argumentów w konfrontacji gospodarczej z Państwem Środka. Jednak jak tylko podjęliby próby przejęcia Azji Środkowej, natychmiast staliby się wrogiem Chin. I ich celem. Wówczas o żadnej współpracy na linii Pekin-Moskwa-Berlin nie mogłoby być mowy.

Powrót do prawa siły, w miejsce siły prawa

Niewątpliwie, gdyby Stany Zjednoczone od dnia jutrzejszego stałyby się państwem wycofanym, neutralnym i całkowicie skupionym na swoich problemach wewnętrznych, a także gdyby zarzuciły uczestnictwo w międzynarodowych strukturach ekonomiczno-polityczno-militarnych, świat wyglądałby zgoła inaczej. Nastąpiłoby całkowite przemeblowanie globalnych układów. I to w taki sposób, że wszyscy gracze, jako punkt odniesienia, traktowaliby Chińską Republikę Ludową. Pekin z kolei musiałby samodzielnie udźwignąć ciężar z tym związany.

Jest kwestią mocno niedocenianą, przez wielu komentatorów, że Amerykanie załatwiają niemal całą brudną robotę za pozostałych graczy. Rozdzielają Berlin z Moskwą, z korzyścią dla Chin. Ograniczają rozwój Chin, co jest w interesie Rosji i Indii. Angażują się w Bliski Wschód, w czym wyręczają Europejczyków (a to przecież zawsze było domeną europejskich mocarstw). Za sprawą Amerykanów, Kreml musi niemal całą swoją uwagę i potencjał militarny kierować na Europę środkowo-wschodnią. Dzięki temu, Chińczycy mogą wypierać Rosjan z Azji Centralnej. US Navy jest obecna na Zachodnim Pacyfiku, co daje poczucie bezpieczeństwa Japonii, Korei Południowej, czy nawet Australii. Dla nas, Polaków, amerykańskie zaangażowanie w Polsce, daje lewary przeciwko dyktatowi z Berlina. Brak udziału Stanów Zjednoczonych w każdej z tych układanek, stworzyłoby potężne luki, które staraliby się zapełnić inni. W wyniku tego, dawni sojusznicy staliby się konkurentami, a być może dotychczasowi konkurenci stanowiliby opcję dla układów. To oczywiste, że wszystko uległoby zmianie. Istnieje jednak wiele przesłanek za tym, by móc stwierdzić, iż upadek dotychczasowego ładu mógłby tak naprawdę pogorszyć sytuację na światowej szachownicy. I to niemal wszystkich graczy. Zarówno tych słabszych, jak i silniejszych.

Bardzo możliwe, że gdyby zabrakło hegemona, to wcale nie nastąpiłby żaden koncert mocarstw i wieloletni pokój. Zamiast tego, mógłby zapanować chaos i walka widoczna zwłaszcza w strefach buforowych. Poszczególne mocarstwa dążyłyby do wypełnienia luk po Stanach Zjednoczonych w celu zajęcia jak najlepszej pozycji przed spodziewanymi negocjacjami dotyczącego globalnego podziału stref. Efekty tych przepychanek mogłyby okazać się jednak dużo poważniejsze. Na tyle, że do żadnego koncertu mocarstw by nie doszło.

Z pewnością również zmieniłby się obraz świata, jeśli chodzi o wartości i przydatność pewnych modeli ustrojowych. Dziś, dla nas, przedstawicieli świata zachodu, demokracja i jej wartości są czymś naturalnym. Powszechnym. Postrzegamy glob, jako zlepek demokratycznych państw obywatelskich, którego obraz jest zaburzany przez nieliczne wyjątki. Gdyby jednak na świecie zabrakło demokratycznego lidera, jakim są Stany Zjednoczone (przy uwzględnieniu wszystkich ułomności na tej płaszczyźnie), wówczas nasze postrzeganie rzeczywistości mogłoby się całkowicie odwrócić. Ograniczony do Europy świat zachodu musiałby stawić czoła dyktaturze w Chinach, dyktaturze w Rosji (którą dziś chcemy postrzegać jako ułomną, ale jednak demokrację), dyktaturom w Turcji, Iranie i zapewne też w Pakistanie. Prawdopodobnie zostałby przemodelowany również ustrój w Indiach (w odpowiedzi na zagrożenie z Chin). W Unii Europejskiej, Berlin wespół z Paryżem dążyłyby z pewnością do federalizacji UE i do podporządkowania sobie reszty Europy. Pozbawione oparcia Trójmorze, bez lidera w postaci USA, musiałoby się podporządkować. Zwłaszcza, w kontekście porozumienia na osi Berlin-Moskwa. Na powrót, globalne ład i bezpieczeństwo zależałyby od siły, a nie od prawa.

Przyszłość

Rola amerykańskiego hegemona jest nie do przeceniania we współczesnym świecie. I zdają sobie z tego sprawę elity wszystkich najważniejszych na arenie międzynarodowej państw. To dlatego właśnie Chiny bronią obecnego kształtu systemu. I to dlatego Stany Zjednoczone, pomimo tak mało dyplomatycznej postawy Donalda Trumpa, wciąż posiadają sojuszników. Odnawiają relacje bilateralne, rewidując stare, mniej korzystne dla Amerykanów umowy. Jednocześnie podpisują nowe traktaty na własnych warunkach. I wciąż są w stanie przeforsowywać decyzje np. w Berlinie i Brukseli, sprzyjające interesom USA (vide sankcje na Rosję). Waszyngtońskie elity postanowiły grać twardo o prymat Stanów Zjednoczonych na świecie. Dlatego, w najbliższym czasie, nie należy spodziewać się od USA rezygnacji z prowadzenia globalnej gry. Jednak warto czasem przeprowadzić eksperyment myślowy, co by było gdyby, ponieważ może to doprowadzić do ciekawych przemyśleń.

Jednym z nich jest to, że opisywana przeze mnie wielokrotnie koncepcja, zgodnie z którą, to Chiny są tym łatwiejszym do “odwrócenia” graczem dla USA (co tłumaczyłem szerzej w innych tekstach, m.in. USA vs Chiny – będzie wojna czy sojusz), staje się jeszcze bardziej uzasadniona. Wyjście Amerykanów z Europy byłoby dla Chin bardzo niekorzystne. Bowiem Pekin mógłby wówczas utracić kluczowy dla siebie region Azji Środkowej (będący de facto energetycznym magazynem Chin, o czym napisałem całą analizę). Znacznie korzystniejszym dla Chin scenariuszem, byłby taki, w którym Waszyngton jak najdłużej angażowałby się przeciwko Moskwie (i vice versa). Gdyby jednak doszło już do przesilenia, z pewnością władze z Pekinu chętniej widziałyby porażkę Rosji i jej kolejną smutę. Po to, by móc całkowicie zawładnąć Azją Środkową. I nie obawiać się antychińskiego bloku Paryż-Berlin-Moskwa. W tym kontekście ewentualne porozumienie USA z Rosją, lub nawet porażka Stanów Zjednoczonych w polityce europejskiej i ich wyjście ze Starego Kontynentu, byłyby dla Chin niekorzystne. Jest to kolejny argument za tym, że Pekin w pewnym momencie może zgodzić się na deal z Donaldem Trumpem (lub kolejnym prezydentem USA).

Spoglądając kilka lat do przodu, w mojej ocenie, należy spodziewać się konfrontacji na linii Waszyngton-Moskwa, odwrócenia Chin, wielkich zmian w Azji Środkowej z uwzględnieniem Afganistanu i Pakistanu, a być może ogromnych przemian na Bliskim Wschodzie (jeśli Chinom nie uda się ustabilizować tych regionów w dotychczasowym kształcie). O czym szerzej piszę w swojej książce (prace się już trwają 🙂 ).

W międzyczasie zapraszam do zapisów na newsletter, który wreszcie zdecydowałem się założyć (formularz po prawej stronie bloga). Dzięki niemu będziecie informowani o najnowszych wpisach  na blogu (które jak widać, pojawiają się dość nieregularnie), nagraniach na kanale YT oraz postępach przy pisaniu książki.

Zapraszam 🙂

Krzysztof Wojczal

Geopolityka, polityka, gospodarka, prawo, podatki – blog

Wartościowe? Pomóż rozwijać bloga