Trylogia Bartosiaka – recenzja

Jak to się stało, że na blogu geopolitycznym zabrakło do tej pory recenzji/opisu książek dra Jacka Bartosiaka? Odpowiedź jest dość prozaiczna. Autor bloga czyta zbyt wolno 🙂 Ledwie zapoznałem się z „Pacyfikiem i Eurazją. O wojnie”, a już ruszyła przedsprzedaż: „Rzeczpospolitej między lądem a morzem. O wojnie i pokoju”. Zanim zdążyłem przeczytać ten drugi tytuł, zdążyli go już kupić chyba wszyscy zainteresowani. Gdy dotarłem do ostatniej kropki, za chwilę pojawiła się informacja o czekającym na wydanie: „Przeszłość jest prologiem”. Fakt. Czytam wolno i najczęściej po kilka pozycji na raz (w zależności od nastroju). Jednak J. Bartosiak wydaje książki niezwykle szybko. Zwłaszcza, jeśli uwzględnimy to, że każda z nich ma grubo ponad pół tysiąca stron. Jeszcze dwa tak opasłe tomiska, a Bartosiak zajmie mi samodzielnie całą regałową półkę. Pytanie brzmi: czy warto inwestować w kolejne meble po to, by kurzyły się na nich w.w tytuły? Z pewnością każdy stolarz odpowiedziałby, że: „TAK!” 🙂

A bardziej poważnie. Czy warto opisywane książki przeczytać?

Słowem wstępu

Jerzy Hoffman zaczął kręcić trylogię Henryka Sienkiewicza począwszy od ostatniej części tj. od: „Pana Wołodyjowskiego”. Podobną metodę powinna wybrać osoba, która rozpoczyna swoją przygodę z geopolityką i polityką międzynarodową. Zacząć Bartosiaka czytać od końca.

Dlaczego?

Ponieważ wykłady J. Bartosiaka są o wiele bardziej przystępne w odbiorze, niż jego słowo pisane. Natomiast„Przeszłość jest prologiem” jest właśnie zbiorem przełożonych na tekst wystąpień dra Jacka Bartosiaka. Dzięki temu treść odzwierciedla niewątpliwe atuty JB, jakimi są: swoboda wypowiedzi, precyzja przekazywania myśli oraz, przede wszystkim, przystępność przekazu, jeśli chodzi o język oraz formę wysławiania.

I właśnie dlatego, że„Przeszłość jest prologiem” stanowi zapis wykładów Jacka Bartosiaka (a z tymi zapoznawałem się na bieżąco), po raz pierwszy mogę pokusić się o recenzję treści, zanim wszyscy zainteresowani zdołają ją sami przeczytać. 😉 Korzystając jednocześnie z okazji, postaram się omówić całą trylogię Bartosiaka za jednym razem. Dla tych, którzy dopiero przymierzają się, lub nawet nie wiedzą jeszcze, że będzie ich interesować geopolityka. Do dzieła.

„Przeszłość jest prologiem”

Niewątpliwie “Przeszłość(…)” nawiązuje do całej pracy autora, jaką wykonał on przez te wszystkie lata wykładów udostępnianych na YT. Mam wrażenie, że tytuł zamyka pewien etap na drodze Jacka Bartosiaka. I pewien okres historyczny. Bowiem chyba wszyscy interesujący się geopolityką i polityką międzynarodową czują przez skórę, że jeśli chodzi o wydarzenia na świecie, to dopiero TERAZ zacznie się dziać. Stąd to nawiązanie do przeszłości (przebytej drogi przez JB, ale i również tego, co mówił, a co każdy już może samodzielnie zaobserwować). Ten prolog, historycznie, prawdopodobnie właśnie się kończy. Lata 2019-2020 mogą okazać się pewnego rodzaju geopolitycznym przełomem. Jednocześnie dla samego autora, który już zapowiedział rozpoczęcie ciekawej inicjatywy, zaczyna się prawdopodobnie nowy życiowy etap, jeśli chodzi o opisywaną działalność w dziedzinie geopolityki i polityki międzynarodowej. Innymi słowy. Czekamy na to, co będzie dalej 😉

Wracając do samej książki. Zawiera ona najważniejsze wypowiedzi Jacka Bartosiaka, jak również główne tezy, które stawiał na przestrzeni ostatnich lat. To swoistego rodzaju kompendium, które siłą rzeczy musiało w końcu powstać. Dziesiątki godzin wykładów zamieszczonych na komercyjnej platformie internetowej w końcu zostały utrwalone w taki sposób, by można było po nie sięgnąć w każdej chwili. Bez obawy, że materiał zostanie usunięty z sieci. Książka ma również tą przewagę, iż można sobie w niej zaznaczyć co ciekawsze fragmenty, do których łatwo później wrócić. Nagrania audio-video nie są podzielone na rozdziały i podtytuły. Trudno w nich szybko odnaleźć interesujący nas wątek. Dlatego: „Przeszłość jest prologiem” jest dobrą propozycją dla tych, którzy chcieliby niejako posiąść na własność wiedzę przekazywaną przez dra Jacka Bartosiaka. Nawet, jeśli odsłuchało się jego wystąpienia.

Opisywana pozycja będzie z pewnością gratką dla tych, którzy mają zaległości, jeśli chodzi o wykłady. Znacznie łatwiej i szybciej jest przeczytać 500-stronicą książkę napisaną językiem lekkim i łatwym w odbiorze, niż odsłuchiwać kilkadziesiąt (jak nie więcej) godziny wystąpień. Jeśli ktoś chciałby nadrobić swoje zaległości lub zaczyna dopiero interesować się geopolityką i polityką międzynarodową, to „Przeszłość jest prologiem” jest idealną propozycją. I najlepszą na polskim rynku, bowiem geopolityka nie była chyba jeszcze przedstawiana w tak lekki i przystępny sposób. Zrozumiały nawet dla laika.

Świetnym pomysłem było wyłuskanie najważniejszych tez stawianych przez Jacka Bartosiaka w kolejnych wykładach i wyeksponowanie ich w odpowiedni sposób. Treść książki została skomponowana w taki sposób, iż kolejne wystąpienia doktora zostały „podane” w sposób chronologiczny. Jednocześnie postarano się o to, by podzielić je na konkretne tematy i wątki. Zadbano też, by poszczególne zagadnienia się nie dublowały (wiadomo, JB podczas wykładów często powtarzał pewne segmenty, bez których nie dałoby się w pełni omówić danego problemu).

Reasumując. „Przeszłość jest prologiem” to przelana na papier ogólna i lekkostrawna wiedza, jaką Jacek Bartosiak przekazywał dotychczas w formie monologów, a także dyskusji (choćby świetny panel z prof. Andrzejem Nowakiem). Jest to niewątpliwie strzał w dziesiątkę, jeśli chodzi o kwestię popularyzacji geopolityki i wprowadzania tej dziedziny do przestrzeni publicznej.

„Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju”.

Jest to książka dotycząca… No właśnie. Wbrew temu, co sugeruje tytuł, „Rzeczpospolita(…)” jest o wszystkim. O globalnym układzie sił, różnicy interesów pomiędzy graczami, o historii, wpływie geografii na politykę, a także o potencjalnym scenariuszu wojennym pomiędzy NATO, a Rosją. Podczas lektury odniosłem wrażenie, że autor chciał za jednym zamachem opisać całą naszą geopolityczną rzeczywistość. I pomimo, że efektem tego jest blisko 800-stronicowa księga, odważę się na stwierdzenie, iż była to droga na skróty. W sztuce pisarskiej niezmiernie istotnym jest to, by wybrać jeden konkretny wątek/cel i umiejętnie streścić go wyprowadzając od początku do samego końca. W „Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju” zostały złapane niemal wszystkie najważniejsze sroki za ogon. Z jednej strony wytłumaczeniem może być fakt, iż chcąc opisać sytuację geopolityczną Polski, należy przede wszystkim przedstawić szerszy kontekst. I to zostało zrobione. Ale w mojej ocenie opis całego tła i wątków pobocznych okazał się zbyt rozległy (wystarczy porównać proporcje, ile poświęcono miejsca III RP, a ile łącznie innym tematom). W efekcie teoretycznie narzucony temat przewodni (Rzeczpospolita) niknie.

O ile mówca Jacek Bartosiak potrafi kapitalnie przekazać myśl czy skojarzenie w dosłownie kilku zdaniach, o tyle pisarz Jacek Bartosiak próbuje wytłumaczyć i uzasadnić krok, po kroku, niemal każdą przedstawioną do analizy myśl. Często powtarzając wątki i stosując zdania wielokrotnie złożone (nierzadko odnosiłem wrażenie, że ciągle czytam to samo, chociaż mogło to wynikać z faktu, iż odsłuchałem wcześniej chyba wszystkie publiczne wypowiedzi JB). Przez co treść nie jest już tak łatwa w odbiorze. Przynajmniej ja odniosłem takie wrażenie. Jednocześnie wciąż (bo dotyczy to obu napisanych przez JB pozycji) u autora widoczny jest duży problem, jeśli chodzi o zakończenie. Tak naprawdę to nie jest żaden problem, ponieważ w „Rzeczpospolitej(…)” zakończenia po prostu brak. A w zasadzie dwóch zakończeń. Bowiem tak samo jak niespodziewanie (o ile można tak napisać po 600 stronach rozprawy) i całkowicie bezrefleksyjnie kończy się część geopolityczna, tak również jedyną myślą przewodnią pozostającą po drugiej – wojskowej części jest… Kropka. Sugeruje to, że autor podszedł do pisania prawdopodobnie z „biegu”, nie rozmyślając wcześniej nad tym, co konkretnie chce przekazać i jaka myśl, czy wniosek winny towarzyszyć czytelnikowi po zakończeniu lektury. Jacek Bartosiak poprzestał na samym opisie rzeczywistości i być może był to zabieg celowy (by każdy sam wyciągnął własne wnioski). Problemem jest jednak to, że kilka miesięcy po przeczytaniu „Rzeczpospolitej(…)”, gdy szczegóły treści powoli się zatarły, wciąż nie potrafiłbym sprowadzić tematu tej lektury do jednego zdania lub hasła. I wciąż pamiętam tą milczącą kropkę pozostawiającą wielki niedosyt.

Tyle, jeśli chodzi o mankamenty „techniczne”, które wypunktowałem głównie po to, by kolejna książka była zwyczajnie lepiej napisana ( i może bardziej konkretna, skupiona wokół jednego problemu/zagadnienia). 

Co do zakresu merytorycznego. Wielu napisało już wiele na ten temat. A ponieważ ja geopolityką zajmuję się w ramach hobby, to nie czuję się kompetentny by wytykać mniejsze lub większe potknięcia. Nawet, jeśli wydaje mi się, że je dostrzegam (choćby w części 4 dotyczącej opisu hegemona i świata przez niego skonstruowanego). Fakt jest jednak taki. „Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju” to najważniejsza jak dotąd książka z zakresu geopolityki, jaka pojawiła w polskiej przestrzeni w XXI wieku. Opisuje świat geopolityki i polityki międzynarodowej w sposób kompleksowy i stanowi pewnego rodzaju manual, dzięki któremu można zrozumieć, co i dlaczego dzieje się we współczesnym świecie. Na bardzo obszernie zarysowanym globalnym tle, Jacek Bartosiak opisał polską przestrzeń geograficzną, szczegółowo zagłębiając się w topografię terenu oraz jego uwarunkowania fizyczne. I choć w tych miejscach nie jest to pasjonująca lektura (chyba, że ktoś lubi czytać o górach, lasach czy jeziorach), to z pewnością stanowi sporą wartością dla choćby wojskowych planistów.

Niewątpliwym smaczkiem jest opis hipotetycznego starcia NATO-Rosja, stanowiący niejako odrębną całość książki. Opis bogaty w detale i oparty o gry wojenne, w których autor brał czynny udział. Nie jest to jednak pasjonująca beletrystyczna powieść, jakiej niektórzy mogliby się spodziewać. Raczej techniczny zapis potencjalnych zmagań. Pewnego rodzaju raport z pola bitwy. Treściwy, ale dość suchy w odbiorze.

Karty „Rzeczpospolitej(…)”  zawierają szczegółowe rozwinięcie wiedzy przekazywanej na wykładach. To, co czasem mówca Jacek Bartosiak zawarł w jednym zdaniu, tu, zostaje poddane dość głębokiej analizie. I pomimo wszystkich wyżej opisanych mankamentów, uważam, że książka ta to najważniejsza praca dra Bartosiaka, jak również najbardziej potrzebny tytuł, jeśli chodzi o rynek popularno-naukowy z dziedziny geopolityki. Wypełniający dotychczasową pustkę w temacie związanym z przestrzenią, na jakiej znajduje się nasza polska kraina.„Rzeczpospolita(…)” to pewnego rodzaju miks, w którym każdy znajdzie coś dla siebie (i laik, ale również specjalista czy wojskowy). Ma to swoje zalety, ale i także wady. Treść zwyczajnie jest nierówna (w niektórych rozdziałach widać mocny nacisk na słowo “popularny”, wyraźne są uproszenia, w innych treść powala szczegółowością – vide część geograficzna). W konsekwencji nie wszystko każdemu się spodoba. Odniosłem również wrażenie, że zabrakło dobrej redaktorskiej ręki, która hamowałaby pisarskie zapędy autora. Niemniej znów, to bardziej uwagi techniczne.

„Pacyfik i Eurazja. O wojnie”

Tytuł ten czytałem dość dawno, więc opis będzie nie tak obszerny. Niewątpliwie pierwsza książka Jacka Bartosiaka jest kierowana do czytelników, którzy nie stronią od pozycji naukowych czy popularno-naukowych. Jest napisana w dość trudnych w odbiorze: stylu, języku i formie. Miałem wrażenie, że stanowi zwyczajnie rozwinięcie pracy doktorskiej, zwłaszcza z uwagi na pozostawienie licznych i długich przypisów. Treść tyczy rywalizacji amerykańsko-chińskiej w rejonie zachodniej części Oceanu Spokojnego. Niewątpliwie opracowanie to było niejako przełomem na rynku wydawniczym w tematyce geopolityki (z uwagi na sukces, ale i także treść). Inaczej niż w przypadku „Rzeczpospolitej(…)” po przeczytaniu „Pacyfiku i Eurazji. O wojnie” pozostaje pewnego rodzaju myśl przewodnia, jaką jest narastająca rywalizacja na linii Pekin – Waszyngton, która może doprowadzić nie tylko do wojny handlowej, ale i tej gorącej. Militarnej. Autor opowiadał o tym jeszcze przed napisaniem i opublikowaniem pracy i był pierwszą osobą, która dotarła z wyżej opisanym przekazem do szerszej publiki. Z pewnością dziś, treść „Pacyfiku i Eurazji” nie będzie dla nikogo odkrywcza. Zresztą osoby słuchające wcześniej wykładów jej autora, nie mogły być niczym zaskoczone po tej publikacji. W mojej ocenie książka ta od początku była raczej skierowana do wąskiego grona odbiorców. Do ludzi specjalizujących się w konkretnych dziedzinach. Nic dziwnego, że sam autor był zdziwiony, iż odniosła taki wydawniczy sukces. I trafiła pod strzechy pasjonatów i amatorów.

Podsumowanie

Książki Jacka Bartosiaka wypełniły niewątpliwą lukę, z jaką mieliśmy do czynienia na polskim rynku książek popularno-naukowych związanych z geopolityką. O ile powstało wiele opracowań dotyczących Chin i ich rywalizacji ze Stanami Zjednoczonymi (mam na myśli również publikacje zagraniczne), o tyle szczegółowego opisu doczekała się w końcu polska przestrzeń geograficzna na pomoście bałtycko-czarnomorskim (tak, nie mogłem nie użyć tego wyrażenia 😉 ). Co z naszego punktu widzenia, jest niezmiernie ważne.

Jednocześnie geopolityka nie była jeszcze tak łatwa w odbiorze i przystępna dla czytelników, jak po wydaniu „Przeszłości(…)”. Ten ostatni tytuł gorąco polecam wszystkim, którzy rozpoczynają dopiero swoją przygodę z geopolityką i polityką międzynarodową. Natomiast „Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju” nadaje się bardziej na drugi kontakt. Dla tych, którzy chcieliby sięgnąć głębiej i nie boją się obszernych opisów i publikacji popularno-naukowych.  

„Pacyfik i Eurazja. O wojnie” to z kolei tytuł dla koneserów i tych, którzy chcieliby się dowiedzieć czegoś więcej o Chinach i ich rywalizacji z USA. Zaznaczyć przy tym należy, że treść tej książki z każdym dniem traci na aktualności (wydana została w 2016 r.). Niemniej opisane w niej niektóre geopolityczne prawidła związane z regionem Dalekiego Wschodu i zachodniego Pacyfiku są niezmienne.

Na koniec pozostaje życzyć sobie, by tego rodzaju publikacji powstawało coraz więcej oraz by świadomość polskiego społeczeństwa (jeśli chodzi o geopolitykę i pol. międzynarodową) rosła z każdym kolejny dniem. Nie będzie żadnym odkryciem, gdy stwierdzę, że Jacek Bartosiak jest osobą, która wyciągnęła geopolitykę z otchłani zapomnienia i nadała jej nowe życie w polskiej przestrzeni publicznej. Świetnie wykorzystał swoje atuty (umiejętności oratorskie) by spopularyzować omawianą dziedzinę i wpływać na kształtowanie zbiorowej świadomości mieszkańców przestrzeni ulokowanej między Bałtykiem, a Karpatami. Dzięki temu to co przekazuje, jest analizowane nie tylko przez osoby mu przychylne, ale i przez krytyków. Bowiem geopolityki nie da się już ignorować. Trzeba się z nią zmierzyć. I to jest zasługa JB.

Krzysztof Wojczal

geopolityka, polityka, gospodarka, prawo, podatki – blog

Wartościowe? Pomóż rozwijać bloga