Polski dead end? – Czyli co może zrobić Polska w obliczu nowego otwarcia Bidena

Trzecia dekada XXI wieku rozpoczęła się fatalnie dla polskiego rządu. Wraz z 2021 rokiem urząd w Białym Domu objął prezydent Joe Biden. Polityk zasłaniający się sztandarem wartości i ideologii, który postanowił ukarać rząd PiS za konserwatyzm i ścisłą współpracę z Donaldem Trumpem. Przynajmniej tak twierdzą niektórzy. Choć trzeba przyznać, że władze znad Wisły nie zrobiły absolutnie nic, co byłoby sprzeczne z interesami Stanów Zjednoczonych. Co wybrzmiewało czasem w debacie publicznej nawet jako zarzut.

Wydaje się, że Joe Biden ma zupełnie inny pomysł na politykę w Europie i, że jego rezerwa wobec polskich władz wynika z chęci zawarcia porozumienia z Niemcami. Jednakże uzasadnienie to nie daje odpowiedzi na wszystkie wątpliwości. Bowiem negocjując z Berlinem, Waszyngton wcale nie musiał aż tak bardzo dystansować się od Warszawy (vide wciąż brak jest amerykańskiego ambasadora w Polsce). Równie dobrze Joe Biden mógł utrzymać bardzo bliskie – lub choćby neutralne – relacje z Polską po to, by pokazać Niemcom, że wciąż posiada alternatywę i może kontynuować bolesną dla nich politykę Donalda Trumpa. Jednak stało się inaczej.

W efekcie nie da się nie dostrzec, że polski rząd stracił oparcie w polityce międzynarodowej. Będąc w sporze z Unią Europejską i Niemcami, przy wrogo nastawionej Rosji, Warszawa nagle musiała samodzielnie stanąć na nogi i utrzymać równowagę. Skutkiem tego są próby rozmów i zawierania porozumień m.in. z Turcją.

Postawa Joe Bidena wobec Warszawy została odczytana jako swoista zachęta czy też sygnał do ataku i wywierania presji na polski rząd. Również tej wewnętrznej. W miniony weekend obserwowaliśmy głośny powrót Donalda Tuska do krajowej polityki. Wydaje się, że wybrał na to odpowiedni moment, ponieważ sprzyja mu koniunktura zarówno geopolityczna jak i polityczna:

• Joe Biden negocjujący z Niemcami w sposób bardzo łagodny i sugerujący możliwość dobicia targu kosztem relacji z Polską, a także dystansujący się od władz z Warszawy,
• trwająca druga kadencja rządu PiS, która z dużą dozą prawdopodobieństwa będzie ostatnią, ponieważ żadnej partii w III RP nie udało się sprawować rządów trzykrotnie z rzędu, a jednocześnie występuje wysokie ryzyko „znużenia” społeczeństwa długimi rządami jednej opcji,
• zapowiedź Jarosława Kaczyńskiego, że będzie to jego ostatnia prezesura w PiS,
• wybuch pandemii i gospodarczy lockdown, których skutki zaczęły frustrować polskie społeczeństwo, skupiając negatywne emocje na rządzących,
• skutki lockdownu, a także możliwy brak poparcia USA i finansjery mocno uderzą w polski budżet, wobec czego PiS może nie mieć już środków w budżecie na kolejne przekupstwo wyborcze w postaci programów socjalnych.

Czy polski rząd znalazł się w ślepym zaułku bez wyjścia i czy stało się to na jego własne życzenie?

 

Zmiany w układzie sił, do których nie doszło

 

W ostatnich miesiącach powstało wiele komentarzy, materiałów oraz artykułów w których różni autorzy (i to bez względu na środowisko pochodzenia) dowodzili, że zwycięstwo Joe Bidena w wyborach było w zasadzie pewne. Tak samo jak jego zwrot i przeorientowanie polityki międzynarodowej USA. Liczni komentatorzy – z mniejszym lub większym autorytetem – wskazywali, że nastąpiła jakaś bliżej nieokreślona geopolityczna zmiana, która skłoniła Joe Bidena do przeorientowania polityki wobec Polski. Co zdaniem licznej grupy krytyków dotychczasowej polityki wykorzystywania przez Polskę zbieżności interesów z USA, można było wcześniej przewidzieć. Tak samo jak fakt, że to przeorientowanie doprowadzi lada moment do „drugiego resetu” z Rosją, „drugiej Jałty” tudzież „odwróconego Nixona” (niezależnie od nazwy).

Tymczasem fakty są takie, że pomiędzy 2020 i 2021 rokiem nie zmieniło się absolutnie nic w istniejącym na arenie międzynarodowej układzie sił.  Nie zmieniły się również cele i interesy narodowe Stanów Zjednoczonych. Mało tego, nie zmienił się także kierunek w jakim podąża Waszyngton. Wciąż chodzi o obronę statusu hegemona. Powstrzymanie Chin, pozyskanie skutecznych lewarów na Rosję – by ta nie mogła zwrócić się przeciwko USA w najmniej oczekiwanym momencie. Metodą osiągnięcia tych dwóch powyższych celów wciąż ma być odzyskanie pozycji niekwestionowanego lidera w świecie zachodu oraz podporządkowanie polityczne Unii Europejskiej. Tak, by ta wespół z USA wywierała naciski na Federację Rosyjską oraz Chińską Republikę Ludową.

Nie zmieniła się ponadto sytuacja Polski w wyżej opisanej układance. Warszawa oddziela Moskwę od Berlina i to polskie terytorium może stanowić amerykańskie narzędzie do powstrzymywania Niemców i Rosjan przed zbudowaniem Eurosji od Lizbony po Władywostok stanowiącej odrębny i konkurencyjny względem Amerykanów ośrodek siły.

Nie doszło wreszcie do żadnego przetasowania kart na linii Waszyngton – Moskwa. Mimo, że wielu w to uwierzyło jeszcze przed szczytem Biden-Putin. Zresztą część komentatorów – wbrew jasnym deklaracjom obu przywódców – wciąż wierzy w wyimaginowaną przez siebie fatamorganę i powołuje się na „drugą Jałtę”. Choć trzeba przyznać, że ten fałszywy obraz wynika poniekąd ze słusznej konstatacji, że Stanom Zjednoczonym powinno zależeć na wsparciu ze strony Rosji w rywalizacji prowadzonej przeciwko Chinom.

Jednak tego rodzaju porozumienie nie ma szans zaistnieć w obecnej sytuacji geopolitycznej – bez względu na to, jak bardzo byłoby ono korzystne dla Waszyngtonu (co opisywałem kilka lat temu w analizie pt.: „USA zamierzają pobić Rosję. Resetu nie będzie”). Nawet chęci poszczególnych przywódców nie wystarczą. Ta teza, którą staram się powtarzać i uzasadniać od lat, jest oparta o proste spostrzeżenie. Stany Zjednoczone już raz straciły cztery lata w wyniku resetu z Rosją z 2009 roku, po którym okazało się, że Władimir Putin gra przeciwko Waszyngtonowi. W efekcie zamiast zapowiadanego przez Hilary Clinton piwotu na Pacyfik, Amerykanie musieli wrócić do Europy i zaangażować się mocno w kwestię Ukrainy. Z tego powodu, by zgodzić się na ponowny „reset” lub taktyczny sojusz z Rosją, Waszyngton musi oczekiwać gwarancji. Ponieważ bez nich, Putin mógłby zmienić strony w trakcie rywalizacji chińsko-amerykańskiej i przeważyć szalę na stronę Pekinu. Gwarancjami takimi mogłyby być dostateczne silne lewary na Rosjan, dzięki którym Amerykanie byliby zdolni do użycia szantażu. Waszyngton musi uzyskać możliwość zasygnalizowania:

„Jeśli się zwrócicie przeciwko nam, to poniesiecie takie konsekwencje, że nie będzie to dla Was opłacalne nawet jeśli przegramy”.

Trudno wyobrazić sobie tego rodzaju silny lewar. Niemniej, Amerykanie próbują go zbudować poprzez stworzenie zależności Federacji Rosyjskiej od Stanów Zjednoczonych lub ich lojalnych sojuszników w zakresie dostaw ropy i gazu do Europy. Dostaw, z których żyje rosyjski budżet. Dlatego Donald Trump blokował Nord Stream II oraz South Stream. Dlatego również Polska była zachęcana i dopingowana w zakresie budowy Baltic Pipe oraz innych inwestycji infrastruktury przesyłowej. W tym na linii północ-południe (gazociąg do Chorwacji), zachód-wschód (gazociąg na Ukrainę).

Oczywistym jest, że Władimir Putin nie może zgodzić się na oddanie Amerykanom kluczy do własnego sejfu. Decydenci z Kremla zamierzają zachować niezależność od USA oraz odporność na presję polityczno-gospodarczą z zewnątrz. Federacja Rosyjska ma pozostać państwem jak najbardziej swobodnym w kreowaniu własnej polityki zagranicznej.

Dlatego już od blisko siedmiu lat nie doszło do żadnego porozumienia między Stanami Zjednoczonymi a Rosją. Zwrotu przeciw Moskwie dokonał jeszcze prezydent Barack Obama. Gdy wybory do Białego Domu wygrywał Donald Trump, huczało od pogłosek na temat jego powiązań z Rosją oraz bliskich relacji z Władimirem Putinem. Przed szczytem w Helsinkach, wielu zapowiadało nowy reset. Dokładnie bliźniaczy scenariusz obserwowaliśmy przez ostatnich kilka miesięcy, kiedy to administracja Joe Bidena w ramach „nowego otwarcia” zdecydowała się na szczyt w Genewie. I ponownie nie doszło do żadnego przełomu. Mimo, że niektórzy chcieliby to widzieć inaczej. Jednak wskazać należy, że sama zmiana osoby prezydenta USA nie doprowadzi do strukturalnych zmian na globalnej szachownicy. Układ sił i globalna sytuacja geopolityczna pozostały bez zmian.

Skoro nic się nie zmieniło na globalnej szachownicy, to czemu tak wiele się zmieniło się dla Polski?

 

Nowy lider i nowe metody osiągnięcia tych samych celów

 

Odpowiedzią na wyżej postawione pytanie jest to, że o ile polska figura wciąż stoi w tym samym miejscu, po środku europejskiej szachownicy, o tyle zmieniła się koncepcja jej wykorzystania. Joe Biden postanowił ją zwyczajnie wymienić.

W celu zmuszenia Niemiec do jednoznacznego opowiedzenia się po amerykańskiej stronie, prezydent Donald Trump zdecydował się na ostrą retorykę oraz twarde argumenty. Również w postaci ceł na niemiecką stal i aluminium. Oprócz nacisków gospodarczych, administracja Trumpa zainwestowała w polityczny projekt Trójmorza oparty o Polskę jako lidera. Z którym zacieśniono relacje. Jednakże polityka Donalda Trumpa nie zdążyła odnieść spodziewanego skutku. Niemcy przypierane do muru cofały się. Angela Merkel była upokarzana na wspólnych konferencjach z Trumpem. Niemcy stali się w pewnym momencie obserwatorami, którzy biernie zwlekali czekając, aż Trump siłą ściągnie ich z płotu po własnej stronie. Władze z Berlina do momentu porażki wyborczej Donalda Trumpa nie odważyły się na wykonanie ani jednego kroku wbrew interesom USA. Sytuacja zmieniła się raptownie tuż po wyborach. Korzystając z zamieszania i swobody, natychmiast uzgodniono (przełom 2020-2021) umowę inwestycyjną z Chinami. Wcześniej władze z Berlina nie odważyły się tego zrobić.

Niezależnie od tego, jak krytycznie oceniać prezydenturę Donalda Trumpa (zwłaszcza fatalne zachowanie po porażce wyborczej), to trzeba zauważyć, że jego polityka zagraniczna była skuteczna. Renegocjował szereg umów, w tym z Kanadą, Meksykiem i Koreą Południową (jeśli podpisanie nowej umowy nie jest dowodem skuteczności, to nie wiem co nim jest). I co należy powtórzyć. Donald Trump kompletnie obezwładnił Niemców w polityce zagranicznej. Nacisnął na Federację Rosyjską i nie bał się mocnej konfrontacji z Chinami. Uderzając w ich gospodarkę (cła), na co Pekin niespecjalnie mógł odpowiedzieć. Oczywiście wszystko to odbywało się kosztem wiarygodności Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej.

Joe Biden postanowił odbudować tą wiarygodność i prowadzić politykę w oparciu o dobre relacje, łagodną retorykę oraz konsensus. Wyciągnął rękę do Niemiec, by wciągnąć ich w orbitę własnej polityki na zasadach dobrowolności. I postanowił wykonać gesty dobrej woli w postaci rezygnacji z części sankcji na niemiecką spółkę związaną z Nord Stream II (wbrew pozorom to ustępstwo symboliczne, bowiem Rosjanie i tak samodzielnie kończyli gazociąg). Wydaje się, że drugim gestem dobrej woli jest właśnie zachowanie dystansu względem Polski, co może również później pomóc w kompletnym zawieszeniu relacji w razie porozumienia z Niemcami.

Jednocześnie nowy prezydent nie dokonał żadnego zwrotu w relacjach z Rosją (zmieniając retorykę na ostrą – w porównaniu do przyjaznej narracji Trumpa, która przykrywała jego twarde decyzje). Joe Biden utrzymał decyzje wyjścia z Afganistanu. Kontynuuje politykę nastawioną na powstrzymywanie Chin. Nie zamierza również oddać Ukrainy, na której wyrwanie z kremlowskich szponów tyle pracował wraz z Barackiem Obamą. Co jest kolejnym powodem, dla którego niemożliwym jest porozumienie na linii Waszyngton – Moskwa. Bowiem w strategicznym interesie Federacji Rosyjskiej jest odzyskanie kontroli nad Ukrainą. Jest to warunek sine qua non porozumienia z USA. Tymczasem Amerykanie nie mogą sobie pozwolić na odpuszczenie kwestii Kijowa. Ponieważ mimo braku formalnego sojuszu, cały świat obserwuje, czy Stany Zjednoczone są wiarygodne w raz danych gwarancjach bezpieczeństwa. Czy są dość silne jako protektor, by bronić przed rywalami zdobytych wcześniej rubieży. Jednocześnie nierozsądnym byłoby poddanie Ukrainy bez uzyskania w zamian żadnych konkretnych gwarancji. A tych Władimir Putin nie zamierza udzielać.

 

Niemiecki zarządca Europy

Cały plan zdobycia lewarów na Federację Rosyjska oraz wygrania rywalizacji z Chińską Republiką Ludową opiera się o zjednoczenie sił USA oraz Unii Europejskiej. Duet ten może bowiem przydusić Rosję w kwestii sprzedaży surowców energetycznych, a także wywrzeć olbrzymią presję na Chiny. Bowiem ponad połowa eksportu Chińczyków przypada właśnie na USA i UE. Innymi słowy, zachód daje Chinom zarobić, a kapitał ten jest niezbędny do wewnętrznych przekształceń w Państwie Środka. Do budowy klasy średniej, rozwijania technologii oraz tworzenia własnej niezależności rynkowej.

Należy więc zadać pytanie, czy polityka Joe Bidena względem Niemiec, Francji i UE jako całości okaże się skuteczna? By odpowiedzieć twierdząco na tak zadane pytanie, należałoby udowodnić, że Republika Federalna Niemiec byłaby gotowa ponieść koszty i straty ekonomiczne w starciu z Chińską Republiką Ludową oraz Federacją Rosyjską w imię amerykańskiej hegemonii. Donald Trump dawał Niemcom następujący wybór: albo poniesiecie niezbędne koszty rywalizacji z Chinami i Rosją, albo poniesiecie jeszcze wyższe straty jak odetniemy Was od naszego rynku, kapitału, struktur przepływu pieniądza, a także globalnego łańcucha dostaw. Oczywiście wszystko to leżało jedynie w sugestii, a rzeczywistym czynnikiem dyscyplinującym były na pierwszym etapie cła na wybrane produkty. Niemniej renoma i działania Trumpa nakazywały się zastanawiać, czy byłby gotowy do kolejnych drastycznych kroków. Z kolei Joe Biden, by przekonać Niemców do poniesienia kosztów współpracy z USA, będzie musiał zaproponować cenę, która wyrówna lub zniweluje Berlinowi ewentualne straty.

Warto więc poświęcić trochę miejsca na zastanowienie się nad tym, czego pragnęłyby władze z Berlina, gdyby miały zgodzić się na zapłatę amerykańskiego rachunku. To, na czym Niemcom zależy najbardziej – w kwestii geopolitycznej – to odzyskanie kontroli nad tzw. Mitteleuropą. Donald Trump pokazał Niemcom, że ich kontrola nad Europą Środkową nie jest absolutna i można z łatwością ją podważyć. Stany Zjednoczone wyrzuciły w 2015 roku Niemców z Europy Środkowej w takim tempie i z takim impetem, że ci aż wyskoczyli z butów, a Angela Merkel przez pięć lat zbierała rozrzucone wkoło fatałaszki. Niewątpliwym jest, że dzięki temu Joe Biden ma znacznie ułatwione zadanie, jeśli chodzi o perswazję.

 

Co to oznacza dla Polski?

 

W mojej ocenie, Joe Biden jest gotowy złożyć ofiarę z polskiego rządu w ramach gestu pojednania z Niemcami. Niemniej, jeśli zrobi to przedwcześnie, to Stany Zjednoczone ponownie stracą położonego w kluczowym miejscu (w kontekście sporu z Rosją), lojalnego sojusznika. A w zamian mogą doczekać się szybkiego resetu relacji na linii Berlin-Moskwa oraz powrotu do szerszej osi Paryż-Berlin-Moskwa oraz budowy koncepcji Eurosji. Ośrodka siły, który wcale nie wspierałby USA w rywalizacji z Chinami, tylko starał się zyskać na sporze gigantów. Ich kosztem. Tymczasem bez wsparcia Unii Europejskiej, amerykańska hegemonia mogłaby być nie do obrony. Przynajmniej na jakiś czas.

Znacznie bardziej rozsądnym rozwiązaniem z punktu widzenia USA byłoby utrzymanie stanu pewnego rodzaju zawieszenia Polski. Tak by nie wpadła ona jednoznacznie w niemieckie wpływy, ale jednocześnie by nie stanowiła dla Niemców drzazgi wbitej w oko. Tak jak to było do tej pory. Wówczas Niemcy musieliby podążać zgodnie z linią polityczną USA ze świadomością, że w każdej chwili Amerykanie mogą wrócić do koncepcji Trójmorza i rozbijania niemieckiego autorytetu w UE. Przecież jeśli powstanie gazociąg Nord Stream II, to Niemcy będą mogli w każdej chwili zrezygnować z odbioru gazu za jego pośrednictwem całkowicie (np. na żądanie USA) lub też wznowić dostawy w pełnym zakresie (działając wbrew woli USA). W tym kontekście Amerykanom potrzebny byłby swoisty Miecz Damoklesa, który nieustannie wisiałby nad niemieckimi głowami.

W pierwszym z opisywanych wyżej scenariuszy, polski rząd musiałby się liczyć z ogromną presją międzynarodową (której jeszcze nie widać), a do tego np. obniżeniem ratingów ekonomicznych dla Polski, co wiązałoby się z mniejszą wiarygodnością a więc skutkowałoby podrożeniem kosztów zadłużania się. To nie pozwalałoby korzystnie rolować długów, tak więc rząd miałby jeszcze większe problemy budżetowe. Wszystko to prowadzi nas do pytania, czy rząd by przetrwał? I co by się stało, gdyby odpowiedzieć na nie przecząco?

W drugim z opisywanych wariantów, amerykańska administracja wciąż utrzymywałaby ogromny dystans względem Warszawy. Co pozostawiałoby wielką niepewność w obozie rządzącym. Jednocześnie polska dyplomacja nie posiadając oparcia w USA, nie mogłaby zbudować koalicji wspierającej wewnątrz UE, a w konsekwencji miałaby bardzo ograniczone możliwości sprzeciwiania się osi Paryż-Berlin. Ponadto w kwestiach polityki wewnętrznej, z punktu widzenia Stanów Zjednoczony sytuacja, w której PiS musiałby sprawować rządy mniejszościowe byłaby idealną. Z jednej strony obezwładniłoby to koalicję rządzącą (również w kwestiach międzynarodowych), z drugiej Polska wciąż pozostawałaby poza kontrolą Niemiec.

 

Czy Polska powinna dokonać zwrotu w polityce zagranicznej?

 

Wobec tak trudnego położenia, w jakim znalazły się polskie władze, w debacie publicznej pojawiły się pomysły na to, co w takiej sytuacji polska dyplomacja powinna zrobić. Część głosów wskazywała, że Polska powinna zacząć prowadzić wreszcie politykę wielowektorową. Dowodząc, że należało to zrobić już wcześniej. Temat ten poruszałem wielokrotnie w moim wpisach, więc nie będę poświęcał temu wiele miejsca. Przede wszystkim wskazać należy, że na współpracy z Chinami zwyczajnie nie moglibyśmy wiele zyskać, a wręcz Pekin – jak wszędzie indziej – próbowałby wyciągnąć naszym kosztem jak najwięcej korzyści. Dość szeroko i bardzie szczegółowo uzasadniałem tą tezę w tekście pt.: „Czy Chiny mają cokolwiek do zaoferowania Polsce?”. Jednocześnie wskazać należy, że w interesie Republiki Federalnej Niemiec nie jest żadne porozumienie z Polską na zasadach partnerstwa. Niemcy dążą do odzyskania kontroli nad Warszawą i dalej całą Europą Środkową. Wobec czego nigdy nie zaproponują nam satysfakcjonującej nas oferty, o czym pisałem między innymi w: „Czy niemiecka oferta dla USA jest rzeczywiście szansą dla Polski?”. Dla Niemców warunkiem koniecznym do dobrowolnej zgody na pewnego rodzaju podległość względem USA jest odzyskanie Mitteleuropy. Bez tego, Berlin związałby sobie ręce, postępując zgodnie z wolą władz z Waszyngtonu a jednocześnie godząc się na polskiego blockera w Unii Europejskiej. Oporną Polskę, która w dodatku korzystałaby z siły Stanów Zjednoczonych by zwiększać swoją asertywność względem Niemiec i konsolidować politycznie bloki pod swoim przywództwem w postaci V4 lub Trójmorza. Tego rodzaju scenariusz jest dla władz z Berlina zwyczajnie nie do zaakceptowania, dlatego Donald Trump chciał wymusić go poprzez działania pacyfikacyjne. Zamierzał bowiem pozyskać zarówno pro-amerykańską oś w UE, jak również dzięki zależności Niemców od USA, zmusić ich do kapitulacji i poddania się przywództwu politycznemu Waszyngtonu.

Jednocześnie wskazać należy, że znaczne zaangażowanie Donalda Trumpa w relacje z Polską, niejako wywierały na Warszawie presję lojalności. Z drugiej strony byliśmy świadkami, jak amerykański prezydent potrafił potraktować sojuszników, którzy sprzeciwiali się jego woli. Opuścić głowę musieli Koreańczycy z południa, Kanadyjczycy, Australijczycy, na swoją kolej „renegocjacji” umowy czekała Japonia. Niemcy zostały obezwładnione. Niezwykle nierozsądnym byłoby wówczas działanie przeciwko interesom USA, w poprzek linii uzgodnionej z Donaldem Trumpem. W porównaniu do ww. państw, Polska byłaby znacznie łatwiejszym celem do zdyscyplinowania. Tak więc zamiast ponosić koszty oporu, znacznie korzystniej było płynąć z nurtem i korzystać na wspólnocie interesów z hegemonem. Jednak nie ograniczało to zupełnie pola manewru. Moglibyśmy zawierać deale choćby z Wielką Brytanią, Izraelem, Szwecją czy Koreą Południową. Na to przyzwolenie było, choć chyba nie  byliśmy zdolni by to wykorzystać. Zwłaszcza na płaszczyźnie zbrojeniowej.

W takiej sytuacji, dopiero przy zmianie przywódcy USA oraz dystansie jaki wprowadził do relacji z Warszawą, paradoksalnie pojawiło się okno do rozmów z innymi stronami. Oczywiście Chiny czy Niemcy wciąż nie są kierunkiem, który mógłby nam przynieść więcej korzyści niż strat. Porozumiewanie się z Pekinem w obecnej sytuacji, byłoby sprzeczne nie tylko z interesem USA (jak wcześniej) ale i dodatkowo z interesem Unii Europejskiej. Bowiem Niemcy i Francuzi nie mogliby tolerować polskiego odrębnego działania w sytuacji, gdyby negocjowali z Chinami wspólną umowę dla UE. Lub gdyby zwyczajnie porozumieli się z USA i wspólnie zaczęli działać przeciwko Pekinowi. Niestety, w kwestiach gospodarczych Polska jest zależna od Brukseli i udawanie, że taka zależność nie istnieje nie sprawi, że władze z Warszawy zyskają jakąś sprawczość. Wobec powyższego, samodzielna polityka pro-chińska spotkałaby się z reakcją tak Waszyngtonu jak i Brukseli. W tym miejscu należy jedynie wspomnieć, że sytuacja Polski znacznie różni się od węgierskiej, a Viktor Orban ma znacznie większe pole manewru. Kieruje krajem położonym na peryferiach, relatywnie mało istotnym w globalnym układzie sił, wobec czego Węgry nigdy nie stały pod tak wielką presją jak Polska. Dodatkowo Wiktor Orban potrafił uniezależnić się w dużym stopniu od zagranicznych instytucji finansowych, jednocześnie – działając niejako z zaskoczenia – dokonał wielu strukturalnych reform (sądownictwo, administracja, Konstytucja) a przede wszystkim znokautował opozycję. Innymi słowy, pozycja polityczna Wiktora Orbana na Węgrzech jest niepodważalna. Kompletnie inaczej wygląda to w Polsce, gdzie władze muszą borykać się nie tylko z presją zewnętrzną ale i wewnętrzną. Dodatkowo Węgry nie graniczą bezpośrednio ani z Niemcami, ani Rosją. Wszystkie atuty Wiktora Orbana opisałem w analizie dotyczącej Węgier pt.: „HungOUT! – dlaczego przyjaźń z Polską może kosztować Węgry wyrzuceniem z UE?”.

W konsekwencji tych wszystkich wskazanych wyżej ograniczeń, polskie władze zdecydowały się na m.in. zawarcie kontraktu zbrojeniowego z Turcją. Państwem, które również jest zdystansowane względem USA, jednak formalnie znajduje się wciąż sojusznikiem NATO oraz – podobnie jak Polska – zmaga się z polityką Federacji Rosyjskiej. Wydaje się, że tego rodzaju kroki są prawidłowe, choć nie powinny prowadzić do przeorientowania się polskiej polityki zagranicznej. Innymi słowy, powinniśmy zawierać różnego rodzaju deale z różnymi państwami (a nie jak dotychczas tylko z USA), jednak powinny być to kontrakty dotyczące konkretnych celów/dostaw. Nie natomiast próba zawiązania strategicznego partnerstwa (przynajmniej nie z Turcją). Wskazać bowiem należy, że Ankara jest skonfliktowana z USA i UE, a dodatkowo z Grecją i Francją (wszyscy z sojuszu NATO). Turcja toczy zmagania militarne na niemal wszystkich swoich granicach. Zawieranie z Erdoganem jakiegoś politycznego sojuszu byłoby fatalne i wplątywałoby w Polskę we wszystkie problemy Turcji. Tymczasem sami mamy ich nie mało. Ponadto Turcja w żaden sposób nie byłaby w stanie nam pomóc ani na płaszczyźnie NATO (z uwagi na osamotnienie) ani w UE (brak członkostwa) ani także nie pomogłaby nam w ewentualnym starciu z Federacją Rosyjską. Sama bowiem musi zabezpieczać swoje granice: z Syrią, Iranem, Armenią, a także z Grecją na Morzu Egejskim oraz na Morzu Czarnym. Dodatkowo Ankara angażuje się militarnie w Libii.

 

Innym wskazywanym kierunkiem porozumienia jest Szwecja. Problem w tym, że jest to państwo o statusie neutralnym. Nie należy do NATO, choć jest oficjalnie krajem wspierającym. Jednocześnie Szwedzi niechętnie angażowaliby się w problemy polityczne, a nawet militarne Polski. Niepotrzebne byłyby im spory z Niemcami czy nawet USA. Zresztą to te ostatnie mają największy wpływ na postawę Szwedów względem Rosji. Nie Polska. Ponadto Szwedzi czują się bezpieczni na Półwyspie Skandynawskim, są niejako odcięci od kontynentalnych problemów i jeśli nie będą musieli – to nie zaangażują się w cudze konflikty. Dla Szwedów istotny jest Bałtyk, jak również współpracują ściśle z pozostałymi Skandynawami w ramach NORDEFCO. Pozostaje kwestią otwartą czy Sztokholm wypowiedziałby oficjalnie wojnę Federacji Rosyjskiej, gdyby ta uderzyła na Finlandię. Cóż dopiero mówić o szwedzkiej pomocy dla Polski. Także również ze Szwedami pozostaje np. współpraca w zakresie zakupu uzbrojenia, jednak jak pokazuje przykład okrętów podwodnych, nie dostaniemy nic za darmo ani nawet w tańszej cenie tylko dlatego, że tego potrzebujemy.

W tym momencie należy poruszyć temat wielkiego nieobecnego, czyli państwa które dotychczas nie zostało wymienione jako nowy i pożądany kierunek dyplomatyczny. Mowa oczywiście o Federacji Rosyjskiej. Najciekawszy w mojej opinii pogląd w tym zakresie wyraził Pan Marek Budzisz – notabene świetny specjalista od polityki rosyjskiej, którego warto śledzić – w tekście: „Czy Warszawa powinna zacząć myśleć o dialogu z Moskwą?”. Dość krótko, jednak rzeczowo zobrazował tam swój pomysł na otwarcie kanałów komunikacyjnych z Kremlem, co powinno jego zdaniem nastąpić. Pogląd ten uważam za słuszny, choć nie do końca mam rozeznanie na ile kanały komunikacyjne z Kremlem zostały zerwane i co to konkretnie oznacza. Co do zasady powinniśmy być otwarci i przyjmować wszelkiego rodzaju komunikaty z każdej strony. W tym celu posiadamy w Moskwie ambasadora. I jeśli strona rosyjska chciałaby przedyskutować jakiś problem, to może o tym poinformować poprzez ambasadę. Podobnie jak Polska może podjąć rozmowy poprzez rosyjską ambasadę w Warszawie.

Natomiast zdanie polemiczne wyrażę co do stwierdzenia, że Polska – w ramach gestu dobrej woli – powinna na przykład znieść ograniczenia w ruchu przygranicznym z Obwodem Kaliningradzkim. Przy czym pominę kwestię, czy jest to ustępstwo istotne i czy wiązałoby się z jakimś ryzykiem.

W mojej ocenie należy podnieść w tym temacie kilka istotnych kwestii. Po pierwsze, to na stronie silniejszej ciąży odpowiedzialność za normalizowanie relacji. Sam Pan Marek Budzisz często podkreśla, że narracja rosyjska na potrzeby polityki wewnętrznej, ale i także postawa na arenie międzynarodowej rosyjskich dyplomatów jest taka, by ignorować i marginalizować Warszawę. Przedstawiać ją jako lennika i posłusznego wykonawcę woli Waszyngtonu. Innymi słowy władze z Moskwy celowo i świadomie starając się dystansować i pomijać Polskę we wszelkiego rodzaju działaniach dyplomatycznych. Jest to zupełnie zrozumiałe z uwagi na fakt, że Moskwie nigdy nie zależało i nie zależy na tym, by w Warszawie istniał jakiś samodzielny ośrodek decyzyjny. Władimir Putin może podejmować decyzje dotyczące Polski, ale tylko w ramach porozumienia z USA lub Niemcami. Uznanie podmiotowości Warszawy oznaczałoby, że Moskwa musiałaby się liczyć z Polakami przy każdego rodzaju biznesie czy porozumieniu z UE. To podrażałoby koszty polityczne i ekonomiczne wszelkich takich inicjatyw (ponieważ Polska żądałaby odpowiednich korzyści).

Mając powyższe na uwadze oczywistym jest, że jeśli Moskwa tego nie chce, to Polska nie ma żadnych narzędzi by zmusić Rosjan do dialogu. Wykonywanie gestów dobrej woli w tym kontekście mija się z celem. Mało tego, może być dla nas bardzo niebezpieczne.

Wysłanie sygnału w świat, że Polska jest gotowa rozmawiać i porozumieć się z Rosją, mogłoby się okazać niebezpiecznym precedensem i dyplomatycznym strzałem w kolano. Pojawia się w tym miejscu argument, że Polska postrzegana jest jako jednoznaczny antagonista Federacji Rosyjskiej. Na arenie międzynarodowej często jest to podnoszone jako zarzut względem Warszawy np. przez Francję. Dlatego zdaniem niektórych, gdybyśmy zmienili ten wizerunek, pokazując że my również możemy się porozumieć z Rosją, wówczas inni (Ukraina, USA ale i może Niemcy) musieliby wziąć to pod uwagę, a więc zacząć się starać o polskie względy. Tak by Warszawa pozostała w antyrosyjskiej koalicji.

Jest to w mojej ocenie myślenie prowadzące polską politykę zagraniczną na manowce. Bowiem nasze miejsce w układzie sił nie wynika z tego, z kim i o czym rozmawiamy, tylko z położenia geograficznego, przynależności do różnego rodzaju podmiotów międzynarodowych i sojuszy, a także a różnego rodzaju zależności międzypaństwowych. W tym kontekście Polska nie może zwyczajnie zignorować ww. uwarunkowań i dokonać zmiany wizerunku oraz pola w układzie sił, w którym zajmuje konkretne miejsce. Z jednej prostej przyczyny. Z uwagi na położenie, a także fakt, że to Polska jest państwem granicznym/frontowym NATO, a Rosja jest zagrożeniem głównie dla Warszawy. Z tych oczywistych względów to nam najbardziej (obok Bałtów) powinno zależeć na spójności sojuszu, której w żadnym momencie nie możemy podważać. Mało tego, to właśnie ustawia Polskę w pozycji skrajnej jeśli chodzi o zagrożenie rosyjskie. Tą skrajnością musimy bowiem równoważyć skrajną niechęć do przeciwstawiania się rosyjskiej ekspansji, która jest prezentowana przez państwa zachodnie. Jeśli Polska dyplomacja opuści ten skrajny posterunek, to żadne inne państwo go nie zastąpi.

Gdybyśmy sami kwestionowali spójność i jednomyślność sojuszu (oczywiście, że inni tak robią, ale dlatego my właśnie nie możemy), to Federacja Rosyjska nie testowałaby tej spójności na Stanach Zjednoczonych, Francji, czy Niemczech tylko właśnie na Polsce. I dokładnie z tych względów Polski MSZ musi ciągle w kółko powtarzać, że NATO jest spójne, Polska jest lojalnym sojusznikiem, a art. 5 jest jak najbardziej rzeczywisty. Podnoszenie niepodważalności art. 5 NATO nie ma służyć przekonywaniu Polaków, że jesteśmy bezpieczni bo nam ktoś pomoże, tylko przekonywaniu Rosjan, że nie warto testować wiarygodności sojuszu. Więc nawet gdyby polski rząd starał się grać nieco bardziej na innych kierunkach, to nie mógłby tego oficjalnie przyznać. Co nie oznacza, że powinniśmy robić cokolwiek za plecami NATO. Bowiem śmiem wątpić by nasze służby kontrwywiadowcze i wywiadowcze były zdolne do utrzymania w tajemnicy przez Amerykanami lub Niemcami jakiś tajnych kontaktów z Rosją czy Chinami. A gdyby taka sprawa wyszła na jaw, to konsekwencje dla Polski byłyby katastrofalne.

Nie zgodzę się również, że nawiązanie relacji na linii Warszaw-Moskwa umocniłoby naszą pozycję względem Kijowa. Jest dokładnie odwrotnie. Polska może zostać ukraińskim strategicznym partnerem (do czego powinniśmy dążyć) ale tylko w sytuacji, gdy nasza wiarygodność będzie przebijała wszelkie niemieckie oferty dla Ukraińców. Jesteśmy w niebywale korzystnej i jedynej takiej sytuacji historycznej od czasów powstań Chmielnickiego, kiedy to Ukraińcy postrzegają nas jako sojuszników. Mają o nas dobre zdanie, a przede wszystkim lepsze niż o Rosjanach czy Niemcach. To unikatowy moment, w którym Rosja sama zniechęciła Ukrainę i postawiła się w roli jej wroga, a z drugiej strony władze z Kijowa dostrzegły, że Niemcy przedkładają własne interesy (Nord Stream II) ponad bezpieczeństwo i niepodległość Ukrainy. Wobec czego, Ukraińcy są w tej chwili negatywnie nastawieni do obu naszych największych konkurentów do pozyskania partnerstwa z Kijowem. Naszą jedyną walutą względem Ukrainy jest wiarogodność i lojalność, której nie posiadają Niemcy. Jeśli dołożymy do tego odpowiedni potencjał militarny, który byłby zdolny wesprzeć Ukrainę w odstraszaniu Federacji Rosyjskiej, wówczas mielibyśmy szansę na historyczne, strategiczne partnerstwo z Ukrainą i urzeczywistnienie wizji Józefa Piłsudskiego.

Tak więc instrumentalne pokazywanie Ukrainie, że w każdej chwili możemy ich opuścić, zdewastowałoby cały dotychczasowy kapitał polityczny budowany od kilku lat. To, że kapitał ten nie przekłada się – jeszcze – na wzajemne relacje nie oznacza, że w przyszłości nie wystąpi okazja, gdy będzie można go spożytkować. W mojej ocenie – co podkreślałem wielokrotnie tutaj na blogu – Ukraina stanie w końcu przed groźbą inwazji Federacji Rosyjskiej i będzie musiała zwrócić się do Warszawy o pomoc. Jeśli będziemy wiarygodni, a także wyposażeni w odpowiednią armię, wówczas będzie można zebrać owoce i skonsumować zwrot z wcześniejszych inwestycji w relacje.

 

Polityczny dead end?

 

Wobec powyższej analizy można nabrać przeświadczenia, że Polska w istocie nie posiada wielkiego pola manewru. I nie może wiele zrobić wobec niekorzystnej koniunktury politycznej na arenie międzynarodowej. Tego rodzaju smutna konstatacja jest niestety prawdziwa, ale też odzwierciedla realia. Nie ma nic bardziej niebezpiecznego, niż przekonanie o swojej sprawczości w sytuacji kompletnej słabości oraz porywanie się na cele, które są zwyczajnie nieosiągalne. To co Polska może w tej chwili robić, to praca organiczna. U podstaw. Polegająca na budowaniu siły gospodarczej państwa, reformie administracji i służb, rozbudowie i wzmacnianiu armii. Polityka wewnętrzna leży w gestii polskiego rządu, choć nie w całości, ale jednak. I to tutaj posiadamy pole manewru i możliwość wzmocnienia Polski, a więc jednoczesnego wzmocnienia jej pozycji na arenie międzynarodowej. Bowiem siła w polityce zagranicznej nie wynika z działań dyplomatycznych, tylko z rzeczywistego potencjału danego państwa. Dyplomacja może jedynie ten potencjał w oczach partnerów spotęgować lub osłabić w zależności od potrzeb. Trudno jednak byłoby to zrobić w sytuacji, gdy polscy dyplomaci otrzymali marne karty, a wszyscy przy pokerowym stoliku już zdążyli się z nimi zapoznać. Wówczas żaden bluff nie może się powieźć.

Polski rząd czeka bardzo trudny okres, jednak należy pamiętać, że historia nigdy się nie kończy. I nawet przy niepomyślnie układających się uwarunkowaniach dotyczących samej Polski, należy pamiętać że globalna sytuacja i kierunki w jakich zmierzają poszczególne mocarstwa w ramach rywalizacji mogą okazać się dla Polski korzystne. Nawet bez naszego udziału, woli czy planowania. Sporo na ten temat miejsca poświęciłem w książce, której sprzedaż ruszy niebawem. Wszystkich chętnych zapraszam na newsletter, bowiem tam zostanie – nieco wcześniej – zamieszczona informacja o sprzedaży i możliwość dokonania zamówienia przedpremierowego.

 

Krzysztof Wojczal

Geopolityka, polityka, gospodarka, prawo, podatki – blog