Rok 2021 – kierunki w polityce międzynarodowej.  Joe Biden jako gamechanger?

Dotychczasowa trafność przewidywań zachęciła mnie do kontynuacji corocznej gry intelektualnej polegającej na próbie wskazania istniejących tendencji w polityce międzynarodowej oraz przewidzenia, do czego mogą one doprowadzić. Wprawdzie tekst sprzed roku pt.: „UE zostanie wasalem USA – co nas czeka po roku wyborczym 2020?” wcale nie stracił na aktualności i w dużej mierze dotyczył właśnie okresu po wyborach prezydenckich w USA, jednak część zaobserwowanych lub przewidywanych zjawisk już się potwierdziła.  Warto więc dokonać małej aktualizacji, zwłaszcza, że doszło do zmiany w Białym Domu. Co było dla mnie zresztą dużym zaskoczeniem. Niemniej – niezależnie od osoby u steru – amerykański okręt musi utrzymać kurs, by nie utknąć na pobliskich rafach. Możliwe są pewne korekty, jednak wątpliwym jest by nowy kapitał zawrócił okręt do portu macierzystego. Rezygnując z rywalizacji na pełnym morzu oraz u brzegów superkontynentu.

Wpis należy oczywiście traktować z pewnym dystansem, choć warto przypomnieć, że czasami – prezentowana na tym blogu – ocena szlaków jakimi podąża rzeczywistość okazywała się trafna.

Oczekiwania a rzeczywistość

W zeszłorocznym tekście podnosiłem, że Stany Zjednoczone podpiszą umowę handlową z Wielką Brytanią oraz będą wywierać presję na Unię Europejską w celu podporządkowania jej polityki zagranicznej względem Federacji Rosyjskiej oraz Chińskiej Republiki Ludowej. Z uwagi na posiadane i silne lewary gospodarczo-ekonomiczne, Amerykanie będą w tym zakresie skuteczni, co prawdopodobnie doprowadzi do powrotu i podpisania umowy handlowej USA-UE (TTIP). To co do tej pory zaobserwowaliśmy skłania do przekonania, że ten tok rozumowania – z punktu widzenia interesów geopolitycznych – był właściwy. Brytyjczycy podpisali już przejściową umowę handlową z Kanadą, a także umowy z Japonią, Turcją oraz przede wszystkim z UE. Jeśli Waszyngton chce mieć Londyn po swojej, to będzie musiał zaproponować Brytyjczykom dobre warunki. Jednak nie jest to przesądzone i z perspektywy czasu oceniam, że sprawy mogą pójść w nieprzewidzianą przeze mnie stronę. Czy demokratyczny Joe Biden odłoży na bok światopoglądowe sentymenty i doprowadzi do porozumienia z konserwatywnym Borisem Johnsonem? Dawniej to pytanie należałoby potraktować jako retoryczne, jednak w dobie ideologicznej wojny (bo tak już to należy nazwać) dawni stronnicy lub przyjaciele Donalda Trumpa nie będą mogli liczyć na ulgowe traktowanie. Teoretycznie nie mam wątpliwości, jak administracja prezydenta Joe Bidena powinna postąpić, jednak wciąż nie wiadomo do końca jak nowy prezydent odnajdzie się w dotychczasowej układance i układzie sił. Jak bardzo będzie zdeterminowany by kosztem interesów państwowych, osiągać cele światopoglądowe.

W kwestii amerykańskiej presji na UE, już w październiku 2020 – jeszcze przed wyborami w USA – władze Niemiec puściły w stronę Joe Bidena sondę próbną. Ta pozostała bez odpowiedzi, a Berlin z Paryżem wynegocjowały umowę z Pekinem. Wciąż trwają dyskusje w sprawie Nord Stream II. To wszystko należy traktować jako wstęp do właściwej gry pomiędzy USA a Unią Europejską. Wydaje się, że w tej chwili administracja Joe Bidena jest w trakcie organizacji oraz analizy aktualnego stanu rzeczy, a także dostępnych opcji. Amerykański prezydent po kolei rozmawia ze światowymi przywódcami oraz bada ich nastawienie do jego wizji w polityce międzynarodowej. Dopiero po uzyskaniu pełnego feedbacku, będą podejmowane decyzje.

Obie kwestie – brytyjska i unijna – są jeszcze przedmiotem przyszłości. Natomiast to, co już stało się faktem to ubezwłasnowolnienie Aleksandra Łukaszenki przez Władimira Putina. I dokładnie ten kierunek wydarzeń udało mi się przewidzieć, choć stan obecny uważam wciąż za przejściowy. Celem Federacji Rosyjskiej jest możliwość rozmieszczenia stałych baz wojskowych na terenie Białorusi oraz dalsza integracja tego kraju. Jeśli Łukaszenko będzie się temu opierał, władze z Kremla będą gotowe do dalszych – bardziej stanowczych – działań. Oczywiście ktoś może zarzucić, że przewidzenie tego, co się stało na Białorusi nie było możliwe. Ponieważ wybuchły tam spontaniczne protesty, które zmieniły nieco obraz polityki wewnętrznej i to one miały wpływ na zacieśnienie relacji Łukaszenki z Putinem. Tak więc okazuje się, że zeszłoroczna prognoza ziściła się jedynie z uwagi na zbieg okoliczności. Sam przyjmuję jednak, że o ile same protesty są rzeczywiście szczere i spontaniczne, to jednak moment ich wywołania okazał się dla Białorusinów fatalny. Protesty zniweczyły kompletnie wysiłki Stanów Zjednoczonych dotyczące uniezależnienia Aleksandra Łukaszenki od Rosji. W wyniku porozumień, zaczęto dostarczać na Białoruś gaz przez Litwę. Planowano dostawy surowców energetycznych z Polski. Wyglądało na to, że zachód daje Łukaszence narzędzia pozwalające na asertywną postawę względem Putina. Na opieranie się presji w zakresie dalszej integracji. Z punktu widzenia USA a także Polski, sprawy wydawały się iść w bardzo dobrym kierunku. Do momentu, gdy wybuchły protesty, a przerażony Łukaszenko musiał pokłonić się przed carem. Należy się wobec tego zastanowić, czy Rosjanie celowo nie rzucili iskry na rozsypany proch. Jeśli tak było, to z pewnością efekt musiał przerosnąć ich oczekiwania, bowiem protesty wybuchły z nadspodziewaną siłą i trwają do dziś. Co w długiej perspektywie już nie musi być tak korzystne. Temat ten tłumaczyłem nieco szerzej w wywiadzie dla portalu BitHub, który został opublikowany jako tekst pt.: „Białoruś jest skazana na Putina”.

Ostatnim tematem jaki poruszyłem w zeszłorocznym tekście, było wzrost napięcia na linii Korea Północna – Stany Zjednoczone. To się dopiero rozwinie, ale nie było to takie oczywiste rok temu. Dziś już jest. Na styczniowym zjeździe partyjnym Kim Dzong Un zapowiedział dalsze zbrojenia nuklearne oraz rozwój technologii w tym zakresie. Nie przekreślił porozumienia z USA, jednak stwierdził, że to Amerykanie powinni jako pierwsi ustąpić w zakresie sankcji oraz restrykcji wobec Korei Północnej. Jest to jednak mało prawdopodobne. Nie godził się na „wielki przyjaciel” Donald Trump, tym bardziej nie zgodzi się Joe Biden, który swego czasu nazwał Kim Dzong Una bandytą. I krytykował pobłażliwą politykę poprzednika względem północnokoreańskiego dyktatora. Wobec tego, wzrost napięcia na linii Pjongjang – Waszyngton staje się jeszcze bardziej prawdopodobne.

Joe Biden – nowe otwarcie?

Nowy-stary prezydent Stanów Zjednoczonych ma tak diametralnie różne poglądy od Donalda Trumpa, że niektórzy zapowiadają kompletnie odejście od dotychczasowej polityki zewnętrznej. Pogląd ten wydaje się być jednak nad wyrost. Donald Trump w 2016 roku był przedstawiany nie tylko jako przyjaciel Putina, ale nawet jako osoba opłacana przez Rosjan. Życie pokazało, że mimo dość przyjaznych słów i gestów, poprzedni prezydent USA okazał się – w decyzjach – najbardziej antyrosyjskim od czasów Ronalda Reagana. Trump nie zmienił również priorytetu jakim jest rywalizacja z Chinami. Na tym polu wręcz pobudził Stany Zjednoczone do przeprowadzenia polityczno-gospodarczej szarży. O ile Barack Obama mówił o piwocie na Pacyfik, o tyle jego następca rzeczywiście go wykonał. Tak więc w sprawach natury strategicznego interesu, polityka Stanów Zjednoczonych prowadzona jest dość stabilnie. Długofalowo. To co uległo zmianie – w latach 2017-2020 – dotyczyło kierunków pobocznych. Nie stanowiących dla USA żywotnego interesu. Donald Trump kompletnie przeorientował politykę Stanów Zjednoczonych na Bliskim Wschodzie. Wrócił do bliskich relacji z Izraelem, zerwał umowę z Iranem oraz był zdeterminowany by szybko rozprawić się z ISIS oraz wycofać amerykańskie wojska tak z Bliskiego Wschodu jak i z Afganistanu.

Jeśli spojrzeć na kwestię ciągłości w polityce zagranicznej USA, to powyższe okoliczności nakłaniają do następującej refleksji.

Rosja

Joe Biden – jako były wiceprezydent w administracji Baracka Obamy – doskonale pamięta reset z Federacją Rosyjską oraz jego następstwa. Porażka pierwszego resetu kosztowała Stany Zjednoczone utratę Drugie Floty, która operowała na Północnym Atlantyku a jej głównym zadaniem było kontrolowanie rosyjskiej Floty Północnej z bazami nad Morzem Barentsa. Amerykanie zwinęli Drugą Flotę w 2011 roku tylko po to, by dowiedzieć się, że Federacja Rosyjska skrycie wspiera Syrię i transportuje broń dla Assada, co zostało odkryte w czasie inspekcji rosyjskiego statku opływającego wybrzeża Szkocji w 2012 roku. Od tego momentu Rosjanie otwarcie zaczęli grać na Bliskim Wschodzie przeciwko interesom USA. Mimo wcześniejszych uzgodnień ze szczytu G8 w Deauville z 2011 roku. Wobec czego amerykańskie nadzieje na wspólną walkę z nabierającymi masy Chinami stały się nieaktualne. Warto pamiętać, że zaostrzenie relacji z Rosją zapoczątkował jeszcze Barack Obama, czego efektem były protesty na kijowskim majdanie, a następnie nałożenie sankcji na Federacje Rosyjską po przeprowadzeniu przez Kreml aneksji Krymu i wkroczeniu do Donbasu. Mając to wszystko na uwadze,  bardzo mało prawdopodobnym jest, by Amerykanie dążyli do drugiego resetu z Rosją bez jakichkolwiek twardych gwarancji. Tych nijak nie widać na horyzoncie, bo wzięcie córki Putina na zakładnika raczej nie wchodzi w grę. Porozumienie Waszyngton-Moskwa byłoby możliwe, gdyby Amerykanie uzyskali kluczowy lewar na Rosjan pozwalający im wymuszać lojalność oraz gwarantować, że Moskwa nie odwróci się od Waszyngtonu w najbardziej newralgicznym momencie. Dlatego na rękę Stanom Zjednoczonym jest fakt, że transport rosyjskich ropy i gazu odbywa się na zachód Europy poprzez terytoria Polski i Ukrainy. Problemem jest jednak gazociągi Nord Stream oraz budowany Nord Stream II, które po dnie Bałtyku prowadzą bezpośrednio do Niemiec. Dlatego administracja Joe Bidena powinna utrzymać presję i sankcje względem inwestycji Gazpromu. Joe Biden pokazał w kampanii wyborczej dość antyrosyjskie oblicze, co nie zmienia faktu, że – jak wobec każdego nowego prezydenta USA – Rosjanie i inny gracze na arenie międzynarodowej spróbują zaoferować „nowe otwarcie”.  Jednak chwilowy okres odprężenia nie powinien przynieść żadnych odwracających istniejące tendencje zmian w relacjach USA-Rosja. To z kolei będzie przyczyną zwiększania presji Putina na Białoruś, Ukrainę a może i nawet na Bałtów. W mojej ocenie, władze z Kremla będą zdeterminowane do zintegrowania Białorusi, rozmieszczenia na jej terytorium własnych stałych baz wojskowych. Aleksandr Łukaszenko będzie to musiał zaakceptować, albo może spotkać się z rosyjskimi działaniami mającymi na celu pozbawienie go władzy.

Chińska Republika Ludowa i Korea Północna

Mało oczekiwanych zwrotów akcji spodziewam się natomiast w relacjach na linii Waszyngton-Pekin. Po przejściowym okresie odwilży – spowodowanym nowym rozdaniem oraz badaniem nastawienia drugiej strony – rywalizacja amerykańsko-chińska powinna narastać. Jednak punktem kulminacyjnym tej eskalacji nie będzie wojna – na co wskazywałem wiele razy – a test determinacji w sprawie północnokoreańskiej oraz tajwańskiej. Podtrzymuję w tym zakresie zeszłoroczne przewidywania.

Władze Komunistycznej Partii Chin coraz bardzie otwarcie grożą siłowym podbojem Tajwanu. Testując w ten sposób amerykańskie gwarancje bezpieczeństwa w tym zakresie. Jednocześnie Chińczycy wykorzystują północnokoreańskiego dyktatora jako narzędzie do zwiększania presji na USA i ich regionalnych sojuszników tj. Korea Południowa i Japonia. Sam Kim Dzong Un już wraca na drogę rozwoju broni atomowej oraz rakietowej i ponownie będzie próbował wymusić na Stanach Zjednoczonych zniesienie duszących północnokoreańską gospodarkę blokad ekonomiczno-gospodarczych.

Wszystko to doprowadzi do sytuacji, w której decydenci z Waszyngtonu będą musieli podjąć bardzo zdecydowane kroki oraz udowodnić swoją determinację w zakresie wiarygodności gwarancji bezpieczeństwa na Dalekim Wschodzie. Obrona Tajwanu jest zadaniem trudnym z perspektywy odległych geograficznie Stanów Zjednoczonych. Zagrożenie atakiem na Chiny – z przyczyn politycznych, militarnych i ekonomicznych – byłoby mało wiarygodne i w zasadzie bez pokrycia. Dlatego Amerykanie – chcąc odpowiedzieć symetrycznie na groźby względem Tajwanu – obiorą na cel ten jedyny możliwy do sięgnięcia, czyli Koreę Północną. W jej okolicach Stany Zjednoczone mogą skoncentrować olbrzymie siły militarne co pokazały ćwiczenia z przełomu 2017 i 2018 roku. W pobliżu Japonii i Korei Południowej US Navy może czuć się relatywnie bezpiecznie, a Morze Japońskie jest poza zasięgiem działania chińskiej floty. Problemem mogą być północnokoreańskie okręty podwodne, jednak Korea Północna musi dzielić morskie siły na dwie części. Okręty operujące na Morzu Żółtym nie są w stanie przebić się przez Cieśninę Koreańską, a więc nie mogłyby brać udziału w zmaganiach na Morzu Japońskim. Jednocześnie amerykańskie lotnictwo ma możliwość skorzystania z licznych południowokoreańskich oraz japońskich lotnisk. Nie bez znaczenia jest również potencjał obu sojuszników w zakresie obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. W samej Korei Południowej stacjonuje silny komponent amerykańskich sił lądowych. To wszystko sprawia, że jeśli Amerykanie chcieli dokonać ponownej demonstracji siły, to zrobiliby to właśnie w tym miejscu.

Tak więc eskalacja relacji chińsko-amerykańskich znajdzie swój punkt zwrotny na płaszczyźnie demonstracji militarnych. Chińczycy nie są w stanie bić się z USA na płaszczyźnie gospodarczej, bowiem z uwagi na ogromny eksport, będą zawsze tracić więcej na wojnie handlowej. Pekin stara się zrównoważyć wpływy polityczne USA poprzez porozumienia z Unią Europejską. Jednak w momencie gdy Amerykanie podporządkują sobie Europę Zachodnią – co wydaje się wręcz pewne – Chińczykom pozostanie jedynie wojskowe wywieranie presji. To będzie widoczne na Morzu Południowochińskim, w przypadku Tajwanu, a także Korei Południowej i Japonii (zagrożenie północnokoreańskie).

Stany Zjednoczone nie będą mogły sobie pozwolić na chwilę słabości oraz utratę twarzy wobec sojuszników. Co zmusi Waszyngton do wyrażenia możliwie najbardziej wiarygodnej groźby użycia sił militarnych w miejscu, w którym uderzyłoby to w interesy Chin i dawałoby spore szanse na wygranie realnego konfliktu zbrojnego.

Czy taki punkt kulminacyjny w relacjach nastąpi już w 2021? O ile wskazywanie pewnego rodzaju kierunków można opierać o poczynione obserwacje wydarzeń, o tyle dynamika procesów dyplomatycznych jest nie do przewidzenia.

Natomiast dla mnie oczywistym jest – o czym pisałem w tekście z maja 2019 roku pt.: „USA vs Chiny – będzie wojna czy sojusz?” – że żadna ze zmagających się stron nie zdecyduje się na wojnę. Konflikt zbrojny osłabia walczących. Chińczycy natomiast rosną w czasie pokoju i póki tak jest, póty nie będą chcieli rezygnować z zysków. Z kolei Amerykanie już dwukrotnie w XX wieku udowodnili, że ich grand strategy opiera się na wygrywaniu pokoju, a nie prowadzeniu zwycięskich wojen. Do obu światowych konfliktów Amerykanie przystąpili później, przeważając szalę, ponosząc niskie straty i wychodząc z wojen potężniejsi. Wszczynanie wojny z równorzędnym przeciwnikiem nie jest metodą na jego pokonanie, a raczej drogą do pogrążenia i siebie i jego.

 Bliski Wschód/Afganistan

To co moim zdaniem z pewnością zmieni się w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych to nastawienie względem spraw na Bliskim Wschodzie i w Afganistanie. Amerykanie wcale nie muszą być obecni w tych miejscach. Rozumiał to dobrze Donald Trump. Jednak mogą. Bo mają do tego potencjał i siły militarne. Znacznie gorzej wyglądają w tej kwestii finanse, ale kto drukującemu zabroni? Tak jak Donald Trump wywrócił stół na bliskowschodniej szachownicy, tak Joe Biden zapewne powróci do polityki za czasów Baracka Obamy. Zwiastuje to fakt, że do tej pory amerykański prezydent nie rozmówił się jeszcze z izraelskim premierem.

Izrael czeka trudny okres samodzielności strategicznej w otaczającym go chaosie. Niepokój powinien czuć również Assad, bowiem o ile Trump udawał, że syryjski dyktator wyparował, o tyle Joe Biden może być zdeterminowany do rozbicia Syrii. To może oznaczać ponowne odkręcenie kurków z gotówką dla wszelkiej maści bojowników, którzy zgodzą się destabilizować państwo od środka. To może rodzić poważne konsekwencje dla całego Bliskiego Wschodu.

Relacje z Iranem raczej pozostaną chłodne, bowiem:

1. Trump miał rację podnosząc, że USA płaciły Iranowi oraz mu pomagały w sytuacji, gdy władze z Teheranu działały przeciwko interesom USA na Bliskim Wschodzie, tak więc deal Obamy był zwyczajnie interesem chybionym,
2. Ajatollahowie nie będą robić sobie powtórnie nadziei na cokolwiek tylko po to, by po następnych wyborach w USA znowu dostać policzek,
3. Zerwanie umowy przez Trumpa kompletnie zdewastowało ewentualną możliwość drugiego porozumienia. USA straciło zwyczajnie w Teheranie swoją wiarygodność.

Mieszanie w ustabilizowanym już bliskowschodnim kotle może doprowadzić do odtworzenia radykalnych ugrupowań islamistycznych. Wywołanie ponownego chaosu w regionie, będzie miało na celu rozbicie rosyjskich sojuszników (Syria) i podniesienie kosztów rosyjskiej obecności. Nie jest natomiast w interesie USA trzymanie na Bliskim Wschodzie znacznych sił. Co może jednak okazać się konieczne, gdyby amerykańska kontrola Iraku – lub to co z niej pozostało – została zagrożona. Tak więc prawdopodobnym jest, że prezydent Joe Biden – wierzący bardziej w siłę drukowanego dolara niż w realną gospodarkę  – zdecyduje się na kosztowną obecność USA na Bliskim Wschodzie. W przekonaniu, że trzeba realizować interesy wszędzie i z użyciem całego potencjału, a za wszystko zapłaci się kartą… FED-u.

Podobne podejście może towarzyszyć sprawom w Afganistanie. O ile Donald Trump był w stanie rozmawiać nawet z samym diabłem, tylko po to by wycofać żołnierzy z tego przeklętego kraju, o tyle Joe Biden raczej nie wróci do dialogu z talibami. To może kosztować wznowienie wojny domowej na pełną skalę, co ostatecznie doprowadzi do sytuacji, w której albo Waszyngton przyzna się do klęski i wycofa wojska, albo śladem sowieckiego trupa będzie walczył w przegranej wojnie aż do upadku Stanów Zjednoczonych… Co może trochę potrwać J Oceniając poczynania poprzedniej administracji demokratów, w której Joe Biden był drugą głową w państwie, nie znajdzie się człowiek, który byłby gotów podać talibowi rękę lub przyznać, ze został przez niego pokonany. Co może skłaniać do przekonania, że w tej kwestii nie zostaną podjęte żadne racjonalne decyzje.

Unia Europejska

Dla osób oczekujących nowego otwarcia w relacjach transatlantyckich nie mam dobrych informacji. Interesy Stanów Zjednoczonych są bezwzględne w tym temacie, a wyczekujące i neutralne stanowisko UE oraz Niemiec będzie odbierane w Waszyngtonie jako działania przeciwko USA. Światopogląd – światopoglądem, narracja – narracją. Za dobrotliwym uśmiechem Joe Bidena kryje się cała potężna machina administracyjna Stanów Zjednoczonych. Podporządkowanie Europy Zachodniej to dla USA warunek sine qua non do tego, by następnie móc przydusić Rosję oraz Chiny. Tak więc wraz z nową administracją w Białym Domu sytuacja zmieniła się w sposób następujący. Wujek Joe z serdecznym uśmiechem na ustach oraz wyciągniętą w geście zgody dłonią zaoferuje doskonałą umowę współpracy, którą Unia Europejska dobrowolnie przyjmie. Fakt, że w drugiej dłoni Biden będzie trzymał odbezpieczony pistolet zostanie pominięty w przekazach prasowych.

Trójmorze wiele nie może

I pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia Polski oraz Europy Środkowej. Zapowiada się bardzo ciekawie, bowiem z jednej strony – z uwagi na podtrzymanie wyżej wymienionych priorytetów – Amerykanie będą potrzebowali Polski i Trójmorza. Z drugiej, rząd PiS nie jest postrzegany przez administrację Joe Bidena jako partner, którego można oficjalnie wspierać. Być może dlatego nowy prezydent nie kontaktował się jeszcze z przedstawicielami władz w Warszawie, a informacje dyplomatyczne zostały wymienione na niższym szczeblu. Bez wielkiego hałasu. Wydaje się, że demokraci mają poważny orzech do zgryzienia. Nie mogą Polski zwyczajnie wykopać z lokalu, bo tak się składa, że rozgrywka z Rosją i UE toczy się w naszym małym, skromnym kasynie. Sęk w tym, że zarządzający przybytkiem jest szczerbaty, śmierdzi czosnkiem, kłóci się z wszystkimi wkoło oraz domaga się zapłaty za pobyt. Nijak pasuje do prasowego zdjęcia z uściskiem dłoni i z nagłówkiem: „wspólnie ogramy Putina”. Nowa administracja USA najchętniej pomogłaby wprowadzić do kasyna nowego zarządcę, a jeśli byłoby to niemożliwe, to ma zamiar przyjąć taktykę pobłażliwego tolerowania z oficjalnym wydźwiękiem: „nie znamy gościa, ale jesteśmy wyrozumiali i tolerujemy, że mówi do nas po imieniu”.  Temat relacji polsko-amerykańskich pozostawiam jednak sobie na odrębny wpis. 🙂

Krzysztof Wojczal

Geopolityka, polityka, gospodarka, prawo, podatki – blog

Wartościowe? Pomóż rozwijać bloga